خواص گیاه سِس

گیاه شناسی و رویشگاه

سِس، نام كُلّی گیاهان انگل و پیچنده‌ای است كه چون كلروفیل ندارند، به‌ناچار به‌صورت مهمان بر روی گیاهان میزبان می‌پیچند و می‌چسبند تا از آب و اندوخته‌های غذایی آنها استفاده كنند. اغلب دیده می‌شود كه بر ساقة برخی از سبزی‌های خوراکی مانند ریحان، رشته‌های زردرنگِ نازك و ظریفی پیچیده شده است كه همان ساقه‌های سِس می‌باشند و در خراسان به‌نام “سیم” شناخته می‌شوند. این گیاهان، برگ ندارند و گُل‌های آنها بسیار كوچك است. نام علمی آنها    Cuscuta است و از خانوادة پیچك‌ها (Convolvulaceae )‌ می‌باشند.

Cuscuta epithymum در طبّ سنتی به نام “افتیمون” شناخته می‌شود كه دارای ساقه‌های نخی‌شكل قرمز یا قرمز متمایل به زرد است و گُل‌های آن، سفید مایل به صورتی یا زردرنگ است. گونة معروف دیگر آن، Cuscuta monogyna است كه به‌نام “كشوت” معروف است. این گونه نیز دارای ساقه‌های رشته‌ای زرد یا زرد مایل به قهوه‌ای است؛ ولی گُل‌های آن، سفید كِدِر می‌باشد. سِس‌ها به‌عنوان علف‌هرز و انگلِ گیاهان وحشی و زراعی، به‌خصوص جالیزها به‌شمار ‌می‌آیند؛ بنابراین در همه‌جا ممكن است مشاهده شوند.

تركیبات شیمیایی

به‌طور کلّی، تركیبات شیمیایی موجود در سِس‌ها، بسته به گیاه میزبان آنها متفاوت خواهد بود؛ به‌همین دلیل، سِس‌هایی كه میزبانشان گیاهان دارویی باشند، می‌توانند اثرات درمانی مفیدتری داشته باشند. بااین‌وجود، دراكثر آنها مواد شیمیایی كوسكوتالین و كوسكوتین وجود دارد.

خواص و كاربردها

“افتیمون” و “كشوت”، هردو طبق نظر حكمای طبّ سنّتی، طبعی نسبتاً گرم و خشك دارند و عصارة آنها مخلوط با سكنجبین، برای رفع اختلالات صفراوی و درمان یرقان بسیار مؤثر است. تخم آنها مُدِرّ و و قاعده‌آور بوده و به‌صورت ضماد برای كاهش درد مفاصل، مفید است.

1- افتیمون: نام گیاه Cuscuta epithymum (افتیمون رومی) از واژة یونانی اپتومون به‌معنای داروی دیوانگی گرفته شده است كه برای درمان بیماری‌های عصبی و روانی به‌كار می‌رفته است. نوع دیگر این گیاه كه در “مخزن‌الادویه” و برخی كُتب طبّ سنتی ذکر شده است،Cuscuta reflexa  یا افتیمون هندی یا نبطی است.

افتیمون، مُسهِل سودا و بلغم است و برای رفع سردرد، كابوس، لرزش دست‌وپا و سرطان توصیه شده است. همچنین اشتهاآور، مُلَین، ضد اسكوربوت، صفرابر و بادشكن است و در رفع یبوست‌های ناشی از ضعف دستگاه گوارش یا كَمی ترشح ‌‌صفرا و دفع گازهای روده‌ای مؤثر است. محلول دم‌كردة آن در آب، برای شستشوی زخم‌ها و جراحات به‌كار می‌رود.

2- كشوت: برگرفته از واژة Cuscuta می‌باشد و به‌عنوان مُسهِل، مُقوّی و مُعَرِّق، معرفی شده است. کشوت، ترشح عرق و شیر را افزایش داده و از آن در سابق، برای درمان بیماری سِل استفاده می‌کرده‌اند. دم‌كردة آن برای رفع یرقان و تقویت معده، مفید بوده و با سركه، برای رفع سكسكه مؤثر است. آنچه به‌عنوان “افتیمون” و “كشوت” در بازار گیاهان دارویی ایران عرضه می‌شود، هیچ‌کدام از این دو گونة مفید نیستند و شامل گونه‌های دیگر آن می‌باشند.

احتیاط

افراد دارای طبع گرم صفراوی نباید از این گیاهان استفاده كنند. همچنین در مواردی كه تخم آن تجویز می‌شود، نباید كوبیده شود. در تهیة جوشاندة آن نیز باید خیلی‌كم جوش داده شود؛ زیرا جوش زیاد، خواص آن را از بین می‌برد.

منبع: پارسی طب