همه چیز درباره‌ی سرمه و خواص آن
هاله ای زیبا از ماده ای سیاه و محو و چشمانی که درشتی و سیاهی‌اش شرقی ها را به زیبایی شهره کرده است و سلامت مژگان و چشم ها را تضمین. ماده ای که ما آن را به نام «سرمه» می شناسیم و در ادبیات بسیار از آن گفته ایم. سخنان حکیمان ایرانی نیز مزید بر علت مصرف آن و حضور دائمی اش در فرهنگ ما بوده است. با این حال شناخت دقیق این محصول، روش های سنتی ساخت و استفاده از سرمه تقریبا به فراموشی سپرده شده است و این روز ها نسل جوان ترجیح می دهند سرمه دان را به عنوان وسیله ای زینتی در گنجینه‌ی عتیقه‌جات و دکوری خانه قرار دهند و از همان وسایل آرایشی مرسوم برای زیبا کردن چشم ها استفاده کنند. به علاوه امروزه برخی شرکت های تجاری و آرایشی سودجو وقتی قصد اقناع مخاطب برای خرید محصولاتشان را دارند تاکید میکنند که در این محصول از سرمه استفاده شده است و بناربراین علاوه بر زیبایی چشمان شما، خواص نیرومند و جادویی نیز خواهد داشت. اما واقعا سرمه چیست و چه خواصی دارد؟ آیا این ماده را می توان همیشه استفاده کرد یا مضراتی هم برای چشمان ما خواهد داشت؟ برای دانستن در این باره توصیه میکنیم این مطلب را بخوانید. لطفا با عطارباشی همراه باشید.
تاریخچه‌ی تهیه سرمه
در گذشته های دور زمانی که خبر از برق و چراغ نبود، مردم شب ها برای روشن کردن فضای منزل از چراغی به نام چراغ پیه سوز استفاده می کردند و مواد سوختنی آن را که به «روغن کنتو» معروف بوده است از دانه ی گیاهی به نام بیدانجیل (کنتو) به دست می آوردند.
برای تهیه ی روغن کنتو تنه‌ی درخت نارون را سوراخ و از چوب همان درخت برای آن دسته ای درست می کردند که در داخل آن بتوانند به چرخش دربیاید و یک سوراخ هم برای خارج شدن روغن در زیر آن تعبیه می کردند.
آن ها گاوی را با چشمان بسته به دسته ی این هاون مخصوص می بستند و دانه ی گیاه کنتو را داخل آن می ریختند و با چرخاندن مکرر این حیوان «کنتو» له شده و روغن آن از سوراخ زیرین بیرون می آمد که بعدها آن را به صورت سنگی ساختند که دیگر آن اثر را نداشت و از همان روغن کنتو یا روغن حیوانات اهلی (گاو و گوسفند) به تهیه ی سرمه می پرداختند. برای تهیه ی سرمه آن ها سنگی را روی فتیله ای که آغشته به روغن و در حال سوختن بود، می گرفتند و دود حاصل از آن را که سرمه نامیده می شود، به چشمان خود می کشیدند. البته در برخی مناطق ایران نیز با سوزاندان بادام، فندق و کرچک و جمع کردن دوده ی حاصل از سوزاندان آن، به عنوان سرمه ی چشم استفاده می کردند.
خواص و مضرات سرمه
سنگ سـرمه دارای خواص قابل توجهی است. امام صادق (ع) می فرماید: سرمه مو را می رویاند، اشک ریزش را می خشکاند، آب دهان را گوارا می کند و دیده را جلا می بخشد. سرمه کشیدن به هنگام خواب، موجب امنیت از آب مروارید و مانند آن است، که عارض چشم می شود.
سرمه‌های قدیمی خواص بیشتری داشتند. جالب است بدانید بسیاری از آن ها نه فقط برای زیبایی که برای رفع یک مشکل یا بیماری مورد استفاده قرار گرفته و در طب سنتی هم روی این موضوع تاکید فراوان شده است. کسانی که اشک ریزش مداوم داشتند، سرمه ی ابریشم تجزیه شده به چشم می کشیدند تا این مشکل برطرف شود. سـرمه ابریشم تجزیه شده به چشم می کشیدند تا این مشکل برطرف شود. سرمه مردار سنگ برای ورم ها و و التهابات چشمی و حتی تقویت بینایی مورد استفاده قرار می گرفت یا کسانی که مژه های کم پشت و نازکی داشتند، سرمــه هسته ی خرما به چشم می کشیدند تا باعث رویش بیشتر شود.
با این حال برخی متخصصان معتقدند استفاده از این ماده کاملا هم بی خطر نیست. سرمه معمولا حاوی مقداری فلز سرب است که استفده از آن در این محصول زیبایی شاید سلامت شما را تهدید کند. دکتر میر آفتاب، متخصص چشم، چندی پیش در خصوص استفاده از این ماده برای چشم به مجله ی سیب سبز گفت: «ما استفاده از این ماده را به هیچ عنوان توصیه نمی کنیم. حتی امکان دارد سرب موجود در این ماده به مرور زمان در بدن جذب شود و مشکلات دیگری به وجود بیاورد.» از نظر دکتر میرآفتاب این ماده ضرفا جنبه زیبایی و آرایشی دارد و خواص خاصی برای تقویت بینایی یا رویش مو ندارد.
به علاوه متخصصان در خصوص استفاده ی مداوم از این ماده هشدار داده اند و معتقدند اگر چشمان حساسی دارید، بهتر است از سرمه استفاده نکنید؛ چون احتمال دارد که فلز سرب موجود در سرمه باعث تحریک یا حساسیت چشمی شود، ضمن آنکه باید در نظر داشت سرمه هایی که بدون مجوز یا طی فرآیندهای غیر استاندارد تولید می شوند، امکان دارد میکروب و آلودگی همراه داشته باشند.
از طرف دیگر سرمـه ای که به صورت خانگی و خارج از شرایط استریل کارخانه ای تهیه می شود، ممکن است حاوی میکروب هایی باشد که به این ترتیب وارد چشمان شما شده و باعث التهاب و قرمزی چشم و در موارد پیشرفته تر باعث عفونت چشمان شما می شود.
ظرف سرمه یا همان سرمـه دان می تواند محلی برای رشد و تکثیر باکتری ها و میکروب ها باشد؛ چون این محیط که معمولا تاریک است و به خصوص مواد اولیه ی این محصول که معولا به صورت خانگی و دست ساز تهیه می شوند امکان آلودگی بسیار زیاد دارند. دکتر عباسیان، متخصص طب سنتی استفاده ی مداوم از سرمه را توصیه نمی کند و حتی در بسیاری از قسمت ها نیاز به بررسی و تحقیق مجدد در خصوص سرمه را ضروری می داند، اما به هر صورت کشیدن سرمه از نظر طب سنتی نه تنها ایرادی ندارد بلکه سودمند هم هست، اما برای این موضوع شرطی وجود دارد باید در نظر داشت در روند تولید و ساخت آن برای فرمولاسیون و ترکیباتش دقت کافی به خرج رود. این روزها ترکیباتی که برخی افراد سودجو یا کارخانجات غیر معتبر در سرمه به کار می برند استاندارد نیست و باعث آسیب چشم می شود.
به همین دلیل باید نسبت به سلامت اجزا و استاندارد بودن تکنیک های ساخت کسب اطمینان کرد، ضمن اینکه این ماده به هیچ وجه نباید به صورت نساییده به کار رود. سرمه باید حالت گرد و پودر ریز داشته باشد که ضرری همراه نداشته باشد. شایان ذکر است که در گذشته چربی گوسفند را می سوزاندند و آن را با سرمه مخلوط می کردند و سرمه را به تنهایی مورد استفاده قرار نمی دادند.
