داروهای نیروزا و تهدید سلامت کبد

حتما تا به حال از این موضوع مطلع شده اید که برخی از داروهای نیروزای مورد استفاده در ورزش دارای “خاصیت سمی” برای کبد بوده و این اندام حیاتی را تحت فشار قرار می دهند. با توجه به اینکه چگونگی تاثیرپذیری کبد از مصرف استروئید ها و نیز خطرات احتمالی این مساله ممکن است برای بسیاری از شما عزیزان مبهم باشد، لذا در این بخش به طور اختصاصی به کالبد شکافی این موضوع خواهم پرداخت.

همانطور که قبلا گفته شد، بسیاری از استروئید ها به شکل ترکیبات “۱۷ آلفا آلکیله” طراحی و تولید می شوند. این تغییر شیمیایی به استروئید اجازه می دهد تا از گذر اول کبدی در امان بماند و وارد جریان خون شود. با این حال، متاسفانه آلکیلاسیون C-17 می تواند فشار قابل توجهی را متوجه کبد کند. با وجودی که استروئیدهای خوراکی از نظر پزشکی به عنوان داروهایی نسبتا کم خطر شناخته می شوند، اما سوء استفاده از این داروها می تواند در برخی موارد نادر منجر به آسیب های شدید کبدی ( حتی سرطان یا مرگ ) گردد. پس، اگر در حال مصرف مقادیر زیاد استروئیدهای آنابولیک خوراکی هستید، یا اینکه قصد مصرف دارید ، بسیار مهم است که از حداقل اطلاعات در مورد چگونگی کنترل و حفظ سلامت کبد آگاه باشید. به طور خاص ، من قصد دارم در این مقاله شما را با اصول بررسی های آزمایشگاهی ( آزمایش خون ) آشنا نموده و احتمال حفظ سلامت کبد توسط مصرف برخی مکمل های تقویتی را نیز مورد بررسی قرار دهم. همچنین، به منظور فهم بهتر مطلب در ادامه با برخی از عوارض جدی تر سواستفاده از استروئیدهای خوراکی آشنا خواهید شد. باید اذعان کنم که هرچند بروز آسیب های مرگبار به واسطه مصرف استروئیدهای خوراکی به ندرت مشاهده می شود، اما چنین مواردی واقعا برای برخی بدنسازان به ظاهر سالم اتفاق می افتند و لذا باید در جریان معاینات پزشکی مداوم مورد توجه قرار بگیرند.
چهار مورد از رایج ترین اشکال آسیب جدی کبدی به واسطه مصرف استروئید عبارتند از کلستاز درون کبدی Intrahepatic Cholestasis) ( کبد آبی لکه لکه ( Peliosis Hepatis )، آدنومای سلول کبدی (Adenoma Hepatocellular )، و سرطان سلول کبدی ( Hepatocellular Carcinoma )، کلستاز درون کبدی به شرایطی اشاره دارد که در نتیجه آن، کبد از انتقال و متابولیسم موثر صفرا ناتوان می شود ( و انسداد مجرای صفرا حادث می گردد ). این مساله معمولا با بروز یرقان، با زرد شدن پوست و چشم به واسطه افزایش ساخت بیلی روبین در بافت های بدن ، همزمان می شود. به طور معمول، کلستاز با قطع فوری مصرف استروئید ناپدید می گردد. کبد آبی لکه لکه ( یا همان کبد پر از حفرات خون ) یک بیماری نادر و بسیار جدی است که به واسطه ظهور کیست های پر از خون در سطح کبد شناخته می شود. آدنومای سلول کبدی، یک تومور کبدی خوش خیم (غیر سرطانی ) و نادر است. هرچند که رفع این مشکل در برخی موارد به درمانی غیر از قطع مصرف استروئید احتیاج ندارد، اما آدنومای سلول کبدی می تواند به خونریزی های کشنده یا نارسایی کبدی ختم شود. کارسینوما یا سرطان کبدی همان سرطان بدخیم کبد است. این آخرین و شاید جدی ترین عارضه مصرف استروئید فقط در یکی از مصرف کنندگان تفریحی! مشاهده شده و به اثبات رسیده است.

انجام آزمایش خون

کنترل کامل کبد برای ارزیابی سطح فشار وارده بر آن برای ارزیابی سطح فشار وارده بر آن بسیار مهم است. بسیار خوب است که همیشه قبل از مصرف هر نوع استروئید خوراکی “C-17 آلفا آلکیله ” (با مشتقات تزریقی این داروها)، ارزیابی دقیقی از وضعیت شاخص های استاندارد سلامت کبد صورت بگیرد. با وجودی که شکل دقیق انجام آزمایش به روش معاینه و آزمایشگاه محل مراجعه بستگی دارد. اما بررسی کامل سلامت کبد معمولا شامل ارزیابی تعدادی از پروتئین های کبد، آنزیم های ترنس آمیناز، آنزیم های کلستاتیک و بیلی روبین می باشد. ۵ متغیر زیر معمولا رایج ترین شاخص هایی هستند که در زمان بررسی عوارض کبدی احتمالی ناشی از مصرف استروئید مورد بررسی قرار می گیرند. توجه داشته باشید که مقادیری که به عنوان دامنه مرجع (نرمال) ارائه شده اند، ممکن است در بین آزمایشگاههای مختلف اندکی متفاوت باشند.

ALT و AST

هنگامی که صحبت از مسمومیت کبدی ناشی از مصرف استروئید در میان باشد، دو آنزیم آلانین آمینوترنسفراز (ALT) و آسپارتات آمینوترنسفراز (AST) معمولا در کانون توجه قرار می گیرند. ( این دو با نام های SGPT و SGOT هم شناخته می شوند . ) وجود ALT و AST برای متابولیسم آمینواسیدها و پروتئین در کبد ضروری است. در حالی که ممکن است مقداری از آنها در بافت های دیگر هم وجود داشته باشد. اما این آنزیم ها عمدتا به عنوان آنزیم های کبدی شناخته می شوند. مقدار این دو به طور مکرر در آزمایشات پزشکی مورد بررسی قرار می گیرد ، زیرا این آنزیم ها معمولا در صورت بروز تورم یا آسیب کبدی به داخل جریان خون نشت می کنند. از این رو، این دو آنزیم عموما به عنوان شاخص های بسیار مهمی شناخته می شوند که تشخیص زود هنگام مسمومیت کبدی ناشی از مصرف استروئید را ممکن می سازند . افزایش چشمگیر در مقادیر ALT و AST معمولا به عنوان نشانه ای برای لزوم قطع سریع مصرف استروئیدهای سمی برای کبد تلقی می گردد. با این حال، در برخی موارد، بروز آسیب کبدی ( مثل آدنومای سلول کبدی ) بدون افزایش چشمگیر در سطوح ALT و AST نیز گزارش شده است. هرچند که بررسی این آنزیم ها در تمام آزمایشات کنترل سلامت کبد اهمیت دارد. اما در اجرای آزمایش خون نباید تنها به این دو مورد اکتفا شود.

GGT،ALP، و بیلی روبین

آلکالین و فسفاتاز (ALP) و گاما-گلوتامیل ترنس بیتیداز (GGT) به عنوان آنزیم های کبدی کلستاتیک شناخته می شوند، که بررسی آنها در آزمایشات کبدی در حین دوره های مصرف استروئید بسیار مهم تلقی می گردد. افزایش سطوح ALP و GGT می تواند نشان دهنده انسداد مجرای صفرا ( کلستاز درون کبدی ) باشد. از آنجا که کلستاز درون کبدی می تواند شکل بالقوه خطرناکی از مسمومیت کبدی ناشی از استروئید باشد، افزایش سطوح ALP و GGT به هیچ وجه نباید نادیده گرفته شود. بیلی روبین نیز فاکتور دیگری است که باید در آزمایشات پزشکی مورد توجه قرار بگیرد؛ بیلی روبین مایع زردرنگی است که در صفرا یافت می شود. زردی پوست و چشم ها (یرقان) که می تواند با انسداد مجرای صفرا نیز در ارتباط باشد، ناشی از تجمع همین ماده است. علاوه بر بررسی ALT و AST، باید از مسئولین آزمایشگاه بخواهید تا بررسی این سه شاخص را نیز در نتیجه آزمایش شما لحاظ کنند ، زیرا که بررسی همزمان این سه متغیر در آزمایشات استاندارد متداول نیست.
لازم به ذکر است که افزایش جزئی ALT و AST ( یعنی اندکی بالاتر از مقادیر نرمال ) ممکن است ناشی از آسیب عضلانی (تمرین ) باشد، نه آسیب کبدی. مقایسه مقادیر پایه آنزیم های ALTو AST می تواند در تعیین دلیل اصلی افزایش سطوح آنها بسیار مهم و موثر باشد. اگر این افزایش فقط پس از افزودن استروئیدهای آنابولیک پدیدار شود ( در شرایطی که وضعیت تمرین تغییری نکرده باشد )، دلیل اصلی به احتمال زیاد همان مصرف استروئید خواهد بود. کراتین کیناز (CK) یکی از شاخصهای آسیب عضلانی است که می تواند در تشخیص دلیل اصلی راهگشا باشد. افزایش جزئی ALT و AST اگر ناشی از آسیب عضلانی باشد، معمولا با افزایش مشابهی در CK همراه خواهد بود، در حالی که ALP و GGT در سطوح نرمال باقی خواهند ماند. با این حال، حتما به خاطر داشته باشید که هر گونه افزایش چشمگیر فراتر از سطوح نرمال در شاخص های کبدی ( حتی اگر این افزایش فقط در ALT و AST باشد ) می تواند نشانگر مسمومیت کبدی شدید باشد، و لذا بهتر است به عنوان نشانه ای برای قطع مصرف استروئیدهای مخرب و ارزیابی مجدد ریسک مصرف آنها تلقی شود. مقادیر نرمال شاخص های کبدی را در ادامه ملاحظه خواهید کرد:

Test Name                   Reference Range
Bilirubin                        ۰٫۱-۱٫۲ mg/dL
GGT (Gamma GT )                ۰٫۵« µmol/L
ALP (Allkaline Phosphatase)             ۲۵-۱۵۰ IU/L
AST ( SGOT)                          ۰-۴۰ IU/L
ALT ( SGPT)                         ۰-۵۵ IU/L

مکمل های تقویت کبد

جدا از بحث آزمایش خون، مصرف برخی مکمل های خاص محافظت کبد ممکن است در کاهش فشار استروئیدهای خوراکی بر این اندام حیاتی موثر باشد. در حالی که مصرف یک مکمل غذایی برای جبران عوارض داروهای مخرب کبد ممکن است غیرعادی به نظر بیاید، اما روز به روز بر تعداد شواهدی که از این اقدام حمایت می کنند ، افزوده می شود. در سال های اخیر، مصرف محصولاتی مثل سیلی مارین ( خارمریم ) و ……… ( یک مکمل ترکیبی برای محفاظت و تقویت کبد ) از رشد فزاینده ای در میان مصرف کنندگان استروئید برخوردار بوده است، و این امر عمدتا به واسطه نتایج تحقیقات پزشکی متعددی می باشد که بر توانایی این محصولات برای محافظت کبد در مقابل سموم داروها، الکل و برخی مواد شیمیایی خاص مهر تایید زده اند  همچنین، شواهد و تجربیات غیر رسمی نیز حاکی از اثر گذاری مثبت این محصولات در زمینه کاهش مسمومیت های کبدی استروئیدی می باشند. هرچند که این موضوع اثبات نشده است. “Essentiale forte N” نیز یک محصول اروپایی است که به شکل گسترده ای برای محافظت از کبد استفاده شده و برخلاف سیلی مارین و لیو-۵۲، مصرف آن به طور مستقیم در بدنسازان استروئیدی مورد بررسی قرار گرفته است.

ترکیبN

محصول Essentiale forte N در واقع تنها مکمل طبیعی به شمار می آید که اثرات آن در کاهش خواص سمی کبدی استروئیدهای خوراکی در مطالعات پزشکی تایید شده است. در جریان این تحقیق ، ۳۲۰ فرد سالم که در تمرینات با وزنه شرکت کردند، در قالب سه گروه مورد بررسی قرار گرفتند. گروه اول شامل ۴۴ مصرف کننده استروئید بود. از این افراد خواسته شد تا در کنار دوره بعدی خود از مکمل Essentiale fore N ( که در این تحقیق به اسم ترکیب N معرفی شد ) استفاده کنند. گروه دوم شامل ۱۱۶ نفر بود که همگی فقط استروئید مصرف می کردند. گروه سوم نیز از ۱۶۰ فرد غیر استروئیدی تشکیل می شد که فقط دارونما مصرف می کردند. تمام مصرف کنندگان استروئید به مدت ۵ هفته قبل از شروع تحقیق از مصرف دارو خودداری کردند و سپس دوره های معمول خود شامل مصرف چندین دارو با دوزهای بیشتر از مقادیر مجاز پزشکی (درمانی) را آغاز نمودند. مواردی مثل تفاوت خطرات مصرف دوزهای درمانی در مقایسه با دوزهای بالاتر از آن و همینطور خاصیت سمی بیشتر استروئیدهای C-17 آلفا آلکیله نیز در این تحقیق در نظر گرفته شدند، و لذا نحوه تقسیم گروه ها به نحوی بود که این فاکتورهای تاثیرگذار به حداقل برسند. ارزیابی سطح فشار نسبی وارده بر کبد در جریان این تحقیق به صورت هر ۱۰ روز یکبار و بوسیله بررسی کامل نمونه های خون از نظر آنزیم های کبدی انجام می شد.

این بررسی به طور دقیق شامل آسپارات آمینوترنسفراز (AST/SGOT) و آلانین آمینوترنسفراز (ALT/SGPT)، لاکتات دهیدروژناز (LDH)، آلکالین فسفاتاز (ALP)، گاما-گلوتامیل ترنس پپنیداز (GGT)، و کراتین کیناز (CK) بود. به جز کراتین کیناز که به شدت تحت تاثیر شدت تمرین قرار دارد ، سطوح پایه همه این آنزیم ها در بین گروه های تحقیق تقریبا یکسان بود. در جریا تحقیق، افرادی که فقط استروئید مصرف می کردند( گروه دوم)، با افزایش چشمگیر آنزیم های کبدی مواجه شدند، به طوری که سطوح آنزیم های آنها از سطح نرمال فراتر رفت. هر چند که سطوح آنزیم ها در دو گروه دیگر نیز افزایش پیدا کرد. اما این افزایشات مشابه بوده و در تمام طول دوره در دامنه طبیعی باقی ماندند. محققان در پایان به این نتیجه رسیدند: ارتباط مثبت بین شدت سوءمصرف با افزایش سطوح آنزیم های کبدی نشان می دهد که سواستفاده از استروئیدهای آنابولیک با آسیب سلول های کبدی ارتباط دارد. با این وجود، زمانی که مصرف استروئید با دریافت Essentiale forte N همراه شد ، شدت مسمومیت کبدی کاهش یافت.

نتیجه گیری

در این مقاله در سایت ادکوان سعی کردم تا برخی از اصول آزمایشات تشخیصی و اقدامات پیشگیرانه برای حفظ سلامت کبد در هنگام مصرف استروئیدهای خوراکی ( یا انواع تزریقی سمی برای کبد ) را با شما در میان بگذارم. امیدوارم که توضیحات فوق تلنگری باشد برای افرادی که اهمیت انجام مرتب آزمایشات پزشکی در حین مصرف استروئید را نادیده می گیرند.
علاوه بر این جای بسی خوشحالی است که مصرف برخی مکمل های طبیعی می تواند خطرات ناشی از مصرف استروئیدهای خوراکی را کاهش دهد.
هرچند که بر اساس نتیجه تنها یک بررسی نمی توانیم از قابلیت یک مکمل غذایی در حذف کامل خطر مسمومیت کبدی ناشی از مصرف استروئیدها مطمین باشیم، اما همین مورد هم می تواند دلیل موجهی باشد برای استفاده از یک محصول طبیعی مثل Essentiale forte N ( یا حتی لیو-۵۲ و سیلی مارین ) در حین مصرف استروئیدهای سمی برای کبد. حتی عدم دسترسی به مکمل هایی مثل Essentiale forte N نباید شما را در استفاده از این نوع محصولات دلسرد کند. کافی است کمی در مورد طب سنتی و گیاهان دارویی ایران تحقیق کنید تا به ارزش موادی مثل “عرق کاسنی” و یا ” عرق شاطره” پی ببرید!

منبع: ادکوان