اختلال بلع، علایم و نشانه های آن!

تغذیه یکی از اساسی ترین نیازهای زیستی انسان است که از طریق آن مواد غذایی لازم برای تولید انرژی و رشد و نمو بافتهای بدن تامین می گردد. اولین مرحله گوارش، بلع است.

بلع فرآیندی است که طی آن، مواد غذایی از لحاظ حجم و غلظت طوری تغییر می یابند که بتوانند از ناحیه حلق و مری عبور کرده و سپس وارد معده شوند .

مکانیسم بلع طبیعی

• بلع طبیعی، یک مکانیزم پیچیده است که در طول آن غذایی که در دهان گذاشته می شود، از لحاظ حجم و غلظت تغییرمی ‌یابد تا بتواند به راحتی از طریق حلق و مری برای مراحل بعدی گوارش وارد معده شود.

این فرایند طی مراحلی انجام می شود که بطور کلی به سه مرحله دهانی، حلقی و مروی تقسیم می شوند ولی بطور جزیی تر می توان آن را به چهار مرحله اصلی تقسیم کرد:

• مرحله اول(مرحله آمادگی دهانی) :در این مرحله غذا در دهان قرار گرفته و دهان از طریق لب ها بسته می شود. درپایان مرحله آمادگی دهانی، لقمه آماده شده در سطح فوقانی زبان قرار می گیرد، کناره های طرفی و جلویی زبان، به طرف بالا بلند می شوند و غذا برای جویدن به زیر دندان ها رانده می شود .

• مرحله دوم(مرحله انتقال دهانی) :عبارت است از انتقال لقمه غذایی جویده شده به قسمت عقبی دهان از طریق انقباضات متوالی زبان .

• مرحله سوم(مرحله حلقی ):در این مرحله نرمکام به سمت بالا کشیده می شود و حلق بینی را مسدود کرده از ورود غذا به بینی جلوگیری می کند سپس لقمه غذایی از حلق دهانی وارد مری می شود.

• مرحله چهارم(مرحله مروی):با حرکات دودی اولیه و ثانویه غذا در طول مری به سمت معده حرکت می کند .

علایم و نشانه های اختلال بلع

• آسیب درعملکرد عضلات زبان
• آسیب در سیستم جویدن (دندانها وعضلات جونده)
• تاخیر در شروع رفلکس بلع
• باقی ماندن غذا در دیواره حلق به علت کاهش انقباضات دوطرفه دیواره حلق
• ورود غذا به داخل حنجره به علت بست ناقص
• صدای غل غل در حلق به علت تجمع بزاق در حلق
• بالا رفتن دمای بدن یک ساعت بعد از بلع که علت ورود مواد غذایی به مسیر تنفسی و واکنش التهابی ریه
• احساس درد در گلو که نشان از تومور یا التهاب حلق است
• کاهش وزن
• سرفه های شدید
• مشکلات تنفسی
• افزایش ترشحات حلق و دهان
• بسته نشدن کامل لب ها که منجر به ریختن غذا از بین لب ها یا ریختن مایعات از گوشه دهان در هنگام نوشیدن با لیوان می شود .
• دشواری در قورت دادن لقمه غذایی
• سرفه پس از قورت دادن غذا
• سرفه پس از نوشیدن مایعات
• سرفه پس از خوردن موادی که پودر می شوند مثل نخودچی

تشخیص

یک آسیب شناس گفتار و زبان (SLP) که در زمینه اختلالات بلع متخصص است می تواند افرادی که دارای مشکلات بلع هستند را ارزیابی کرده و مداخلات لازم را انجام دهد .

یک آسیب شناس گفتار و زبان ممکن است اقدامات زیر را در این زمینه انجام دهد:

• گرفتن یک تاریخچه دقیق از شرایط و نشانه های پزشکی
• نگاهی به قدرت و حرکت ماهیچه های درگیر در بلع
• مشاهده تغذیه و حرکات دهانی در طول غذا خوردن و آشامیدن
• احتمالا انجام آزمایش های ویژه برای ارزیابی بلع، مانند:
1) باریم اصلاح بلع – شخص نوشیدنی یا مایع حاوی باریم را میخورد و سپس مکانیسم بلع این مایع یا ماده غذایی به وسیله اشعه x بررسی می شود.
2) ارزیابی آندوسکوپی – یک نمایشگر (scope) نورانی که از طریق بینی وارد می شود، و پس از آن بلع از طریق صفحه نمایش نشان داده می شود .

درمان

به طور کلی درمان در اختلالات بلع توسط آسیب شناس گفتار و زبان بر پایه نتایج به دست آمده از ارزیابی و تصمیم گیری درباره انتخاب روش درمانی بر اساس فاکتورهایی از قبیل:جایگاه اجتماعی ، ارزش های فرهنگی ،وضعیت اقتصادی فرد، میزان انگیزه وی برای درمان و …. می باشد .

از آنجائيكه ديسفاژی(اختلال بلع) تقريباَ تمامی ابعاد سلامتی فرد را تحت تأثير قرار مي دهد بنابراين تيم درماني شامل پزشك عمومي، متخصص گوش و حلق و بینی، آسيب شناس گفتار و زبان ، متخصص گوارش، متخصص مغز و اعصاب، راديولوژيست، متخصص تغذيه، روانپزشك ، متخصص ريه و سيستم تنفس، دندانپزشك و جراح عمومي است.

درمان اوليه اختلالات بلع و تغذيه اي ، بررسي علل پايه اي اختلال مي باشد . بسته به علت ممكن است درمان دارويي يا جراحي باشد. همراه با درمان دارويي يا جراحي ، رويكردها و مشاورات آسيب شناس گفتار و زبان هم مي تواند در درمان ديسفاژي موثر واقع گردد.

بسته به نوع اختلال عملكردی درمان هایی که توسط آسیب شناس گفتار و زبان انجام می شود شامل موارد زیر است:

تغييرات رژيم غذايي: به عواملي چون حجم ماده غذايي، شيوه تغذيه، و … بستگي دارد ، که برطبق شدت اختلال بلع یکی از سطوح رژیم غذایی برای مراجع در نظر گرفته می شود .

تكنيكهاي جبراني بلع شامل: تغيير وضعيت بيمار، روش هاي پيشرفت آگاهي حسي بيمار ، تغيير اندازه لقمه غذا و سرعت ارائه آن به بيمار، تغيير چگالي و سفتي ماده غذايي ، استفاده از پروتزهاي داخل دهاني .

درمان بلع به صورت غير مستقيم:اين شيوه به بيمار تمريناتي را جهت تقويت ماهيچه هاي آسيب ديده يا ضعيف شده آموزش مي دهد.

درمان بلع به صورت مستقيم: اين شيوه تمريناتي را براي عملكرد صحيح حين بلع به بيمار آموزش مي دهد.

این راهکارها جریان غذا رابه هنجار می کنند یا بهبود می بخشند وعلائم بیمار را از قبیل آسپیراسیون(ورود مواد غذایی به مجاری تنفسی) حذف میکنند،ولی الزاما مکانیسم بلع بیمار را تغییر نمی دهند.

منبع: سلامت نیوز