با خواص دارویی خشخاش آشنا شوید
خشخاش یا کوکنار Opium poppy در دسته گیاهان دارویی قرار گرفته، گیاه علفی یک‌ساله ی گل‌دار از خانواده شقایق یاخشخاش(Papaveraceae) و از جنسPapaver بوده، گیاه خشخاش از تیر تا مرداد گل می‌دهد و بخش‌های مختلف خشخاش به ویژه شیرهٔ خشک‌شده ی کاس برگ آن که به تریاک معروف است وخاصیت آرام‌بخش، ضد درد و ضد اسهال داشته.از این گونه آلکالوییدهایی از آن استخراج میشود کهمصارف دارویی و صنعتی بسیاری داراست که از جمله آن: مورفین، تبایین، کدیین، نارسیین و چند آلکالویید مهم دیگر بوده ، همچنین این گونه واریته و کولتیوارهای زیاد و گوناگونی داشته و بعد از رسیدن میوه که به صورت کپسول بوده با خراشیدن آن شیرابه سفیدرنگی بدست خواهد آمد که با خشک کردن آن یعنی آب آن گرفته شود ، ماده‌ای قهوه‌ای رنگ به نام تریاک حاصل می گردد.یک برند معروف تریاک ایرانی تریاک خانی است.در ایران به طور قاچاق در استان هایی مانند:فارس خوزستان،یزد،کهگیلویه وبویراحمد وکرمان کاشته میشود
تاریخچه خشخاش: استفاده از روغن خشخاش به دوران کهن باز گشته و گیاه خشخاش در حدود ۳۴۰۰ سال قبل از میلاد در میان‌رودان کشت می‌شده و تصاویر روغن خشخاش در آثار باقی‌مانده از سومریان یافت گردیده ، سومریان خشخاش راگیاه شادی (Hul Gil) می‌نامیدندو یونانی‌های باستان آن را اپیوم نامیدند. این گیاه در سطح جهان به عنوان ماده‌ای مخدر، مورد استفاده قرار می گیرد.
گیاهشناسی
خشخاش گیاهی علفی و یک ساله بوده که تاکنون بیش از دویست گونه متعلق به گیاه خشخاش یا پاپاور شناسایی گردیده و علاوه بر گونه‌های متعدد ی که دارد خشخاش دارای زیرگونه واریته و فرمهای متفاوتی نیز بوده و برخی از محققان، آسیا را منشاء این گیاه می‌دانسته. گیاه خشخاش دارای ریشه‌ای مخروطی و کم و بیش چربی بوده که به طور مستقیم در زمین فرومی‌رود و طول ریشه اصلی این گیاه متفاوت می بوده و به گونه گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی داشته و به طور متوسط بین ۱۸ تا ۲۰ سانتیمتر و قطر آن یک تا ۲ سانتیمتر می باشد.ریشه خشخاش دارای انشعاب‌های کمی بوده و ریشه‌های جانبی شبکه بسیار وسیعی از ریشه‌های ظریف را تا عمق ۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر خاک به وجود آورده و ساقه فوقانی ریشه قطورتر بوده که باعث استحکام ساقه میگردد.ساقه ان مستقیم واستوانه‌ای به شکل با سطحی صاف به رنگ سبز روشن بوده و ارتفاع آن با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش، متفاوت بوده.برگهای این گیاه دارویی بیضی شکل و در سطح زمین قرار گرفته شده و بدون دمبرگ بوده و به طور متناوب بر روی ساقه قرا می‌گیرند و برگهای پایین ساقه بزرگتر می باشد که به تدریج به طرف بالا کوچکتر و تخم مرغی شکل می‌باشندو گل‌های آن در انتهای ساقه‌های اصلی و فرعی پدیدار می‌شوند و دارای گلبرگ سفید بوده که ناحیه فوقانی به رنگ بنفش یا روشن است و میوه خشخاش به شکل گرز بوده که شیره‌های مخصوص تولید می نمایند.
خشخاش به وسیله بذر تکثیر نموده و برای کاشت و تکثیر خشخاش به منظور استخراج مواد موثر مورد انتظار همواره باید از گونه‌ها و یا واریته‌هایی استفاده کرده که نسبت به آسفالت و بیماریها مقاوم بوده و از میوه‌های زیاد و مقادیر فراوان الکالوئید برخوردار بوده است. ارقام که برای کشت انتخاب می شوند باید ساقه‌های محکمی داشته و به طوری که با وزش باد روی زمین نخوابند در غیر این صورت مقدار بسیار کمی گل تولید می‌کنند و در نتیجه میوه‌ای که تولید نموده از مواد موثر کمتری برخوردار باشند
طول دوره رشد گیاهانی که در فصل بهار کشت شده اند در حدود ۱۲۰ تا ۱۶۰ روز بوده و دوره رشد خشخاش به شش مرحله خواب بذر، سبز شدن بذر، تشکیل برگهای طوقه‌ای، طویل شدن ساقه، گلدهی و مرحله رسیدن بذرها و میوه‌ها و پراکنش تقسیم می شوند.
موارد مصرف: عمدتاً مصرف خوراکی داشته و دارای مزه‌ای تلخ بوده که بر گرفته از طبیعت سرد و خشک آن بوده و در داروسازی نیز طیف مصرفی وسیعی داشته و به صورت استعمال بر اندام‌های خارجی نیز کاربرد داشته.
الکالوئید موجود در خشخاش:بیش از ۴۰ نوع الکالوئید در خشخاش شناخته و فراوان ترین الکالوئدیهای ان مروفین، کدئین، تبایین، باباورین، نارکوتین و زوسکاپین می بوده از این میان موروفین با ۴۲ درصد کل الکالوئیدها مهمترین آنها از نظر فراوانی و درمانی می باشد.
خواص درمانی خشخاش
برای درمان سردرد و آبریزش بینی، کاهنده اشتها و کند کننده هاضمه بوده،کاهنده میل جنسی و شل کننده عضو مورد نظر به صورت مالشی بر روی آن بوده و دراسترالیا، ترکیه و هندوستان تولید کنندگان عمده خشخاش برای اهداف پزشکی و داروهای ساخته شده بر اساس خشخاش می بوده، از قبیل مرفین و کدئین. ایالات متحده آمریکا سیاست ذخیره‌سازی ۸۰٪ از مواد خام نارکوتیک خود از تولی کنندگان تجاری اش، هندوستان و ترکیه را در پیش روی خواهد داشت.برای تسکین سرفه و رفع اسهال و بی‌خوابی کاربرد فراوانی داشته. ریشه خشخاش فشار خون را پایین می‌آورد و درد کمر تا زانو یا سیاتیک را درمان کرده.
در اسناد طبی آشوری ها بیش از ۱۱۵ تركیبات دارویی گیاهی، چهل و دو نوع مربوط به تركیبات تریاك می باشد.
ابن سینا در سال۱۰۳۷ – ۹۸۰ میلادی بزرگترین فیلسوف و پزشک ایرانی رساله ای روی تریاک نوشته که آن را به عنوان قوی ترین دارو مسکن معرفی کرده و برای درمان بیماری های چشم و اسهال توصیه نموده است.
تخم خشخاش :تخم یا همان دانه خشخاش دو گونه بوده به نام های خشخاش دانه سفید و خشخاش دانه سیاه ، البته نام‌های دیگری مانند کوکنار ، خشخاش اسود ، خشخاش بستانی ، تریاک و خشخاش بری هم به آنها گفته شده. بذر خشخاش فاقد مروفین بوده و از هر ۱۰۰ کیلوگرم بذر ۳۱ تا ۴۱ کیلوگرم روغن و ۶۰ کیلوگرم کنجاله به دست آمده و از روغن بذر خشخاش در تهیه روغن جلا و رنگ های خالص و همچنین تهیه عطر و صابون استفاده می گردد و دارای ۳۰ درصد لیندلینک بوده ۰۳/۱ تا ۴۵/۱ در صد کلسیم، ۷۹/۰ تا ۸۹/۰ درصد فسفر، ۵/۸ تا ۱/۱۱ میلی گرم در ۱۰۰ گرم آهن، ۷۴۰ تا ۱۱۸۱ میکروگرم در ۱۰۰ گرم ریبوقلاوین و … میباشد .
تخم خشخاش سرفه‌های خشک را درمان کرده و چاق کننده و مخدر بوده و بی‌خوابی یا کم خوابی را درمان می نماید و همچنین درد سینه را درمان کرده و سوزش مجرای ادرار و اسهال کهنه و کم خونی را درمان و نیروی جنسی را نیز تقویت می نماید.طبع تخم خشخاش سرد و تر بوده وتخم این گیاه سرفه‌های مزمن و خشک را درمان کرده ودر فرهنگهای مختلف دانه خشخاش بصورت خشک و بوداده یا تر در آشپزی و شیرینی پزی مورد مصرف شده و همچنین ریشه و برگ های آن نیز مورد استفاده قرار گرفته
مضرات مصرف :در صورت مداومت استعمال بر ناحیه پشت گردن باعث کند شدن فعالیت عصبی و کاهش حافظه می گردد.
نکته : با وجود خواص دارویی تخم ، ریشه و برگ خشخاش ، شیره آن که تریاک از آن تهیه میشود سمی بوده و برای تهیه داروهایی مانند مرفین ، مسکن ها و … به مقدار بسیار کم و زیر نظر متخصص مصرف باید شود.
کشت خشخاش
معمولا در هر اقلیمی می توان این گیاه را کشت کرد و خشخاش برای رشد مطوب به آب و هوایی نسبتا سرد و کمی مرطوب نیاز داشته ولی به هنگام گلدهی به آب و هوایی ملایم و کمی خشک نیاز و اپتیمم میانگین دمای مورد نیاز در مراحل رزت (مرحله قبل از به ساقه رفتن) که ۱۴-۱۲ درجه سانتی گراد از مرحله ساقه دهی تا انتهای گلدهی ۱۷-۱۶ درجه سانتی گراد و مرحله ظهور گل تا بلوغ ۲۲-۱۲ درجه سانتی گراد بوده و دمای ۴- تا ۵- درجه سانتی گراد را تحمل و در صورتی که در مرحله اول رشد دمای محیط بالاتر از اپتیمم مذکور بوده که موجب کوتاه شدن مرحله ی رزق، گلدهی زودتر و در نهایت پائین آمدن عملکرد می گردد و در دمای پائین تمامی تبایین و مقدار زیادی کدئین تبدیل و محصول به شدت کاهش پیدا خواهد کرد.
تناوب کشت خشخاش :
خشخاش گیاهی بوده که برای رشد و نمو به زمینهایی غنی از مواد و عناصر غذایی هستند نیاز داشته و زمین هایی که در آن ها خشخاش کاشته می شود باید فاقد علف هرز بوده که خشخاش را با هر گیاهی می توان به تناوب کشت کرد ولی گیاهانی برای تناوب مناسب هستند که نه تنها باعث افزایش مواد غذایی خاک می گردند، بلکه مانع گسترش علف های هرز نیز خواهد شد. گیاهان وجینی مانند چغندرقند، سیب زمینی، غلات خوب است که بعد از برداشت خشخاش کشت گردند بعد از برداشت خشخاش نه تنها زمین غنی از مواد غذایی بوده بلکه از ساختمان مناسبی برخوردار خواهد بودو زمین هایی را که از کیفیت مطلوبی برخوردار نباشند می توان ۳ تا ۵ سال به صورت آیش نگه چ و خشخاش را بعد از آماده شدن زمین در آن بکارند.
نیاز غذایی خشخاش : برای تولید ۵/۳ تن در هکتار پیکر رویشی ۲/۱ تن در هکتار کپسول، گیاهان ۵/۱۰۲ کیلوگرم ازت، ۱۹۲ کیلوگرم اکسید فسفر و ۴/۱۱۴ کیلوگرم اکسید پتاس در خاک نیاز بوده و برای تولید هر ۱۰۰ کیلوگرم بذر خشخاش به ۲/۳ کیلوگرم گذاشن سرمای زمستان، از اوایل بهار رویش آن ها شروع می گردد وتحقیقات نشان داده که ماده موثره آلکالوئیدها گیاهانی که در فصل پائیز کشت می شوند کیفیت و کمیت مناسب تری دارند.
بذرها در فاصله ۳۵ تا ۴۰ سانتی متر کشت شده و تنک کردن در فصل بهار انجام می گردد. ۳۰ تا ۴۰ بوته در هر متر مربع و تراکم ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بوته در هکتار مناسب بوده وعمق بذر خشخاش در موقع کاشت به نوع خاک بستگی داشته و شرایط آب و هوایی محل رویشی بستگی دارد و بین ۱ تا ۵/۱ سانتی متر کاشت بذر در اعماق بیشتر مناسب نیست چون قادر به سبز شدن و بیرون آمدن از خاک نخواهد بود.علف کش انتخابی خشخاش دیکوران به میزان ۲ کیلوگرم در هکتار بکار رفته شده.
مقدار بذرخشخاش مورد نیاز و وزن هزار دانه : مقدار بذر مورد نیاز جهت کاشت در یک هکتار زمین بین ۳ تا ۸ کیلوگرم بر حسب استفاده از ماشین آلات کاشت بذر مقدار کمتر و کاشت دستی مقدار بیشتر متفاوت بوده. در یک کیلوگرم بذر خشخاش ۲ تا ۵/۳ میلیون بذر وجود داشته و در یک متر مربع ۲۸۵/۰ کیلوگرم بذر نیاز است وزن هزار دانه ۰۰۰۸/۰ کیلوگرم است.
بذر خشخاش بسیار ریز و دو لپه ای است و بعد از ۱۵ تا ۲۰ روز ۲ برگ متناوب و خیلی ریز سر از خاک بیرون می اورد و تا بهار ممکن است بیشتر از ۶ تا ۸ برگی نشود و ارتفاع گیاه به ۵ تا ۶ سانتی متر رسیده که باید تنک شود سپس گیاه در اردیبهشت دارای برگ های بزرگ می گردد که اصطلاحا به آن ها گفتوی می گویند. در اواخر اردیبهشت گل ظاهر شده و در خرداد ماه گل ها مانند کپسول ظاهر می شوند که مرحله تیغ زنی بوده و در اواخر خرداد کپسول ها خشک شده که هنگام تکان دادن باید ان ها صدا بدهند و موقع برداشت گرز می باشد.
