علل، عوارض و درمان کلیه نابجای لگنی

کلیه نوزاد در دوران رشد جنین ابتدا به صورت جوانه‌هایی داخل لگن یعنی استخوان کاسه‌ای شکلی نزدیک مثانه ایجاد می‌شود که ستون فقرات و همچنین اندام‌های تناسلی، ادراری و گوارشی را نگه می‌دارد. کلیه‌ها به تدریج به سمت موقعیت اصلی خود در پشت بدن نزدیک قفسه سینه حرکت می‌کنند. گاهی اوقات یکی از کلیه‌ها در لگن باقی می‌ماند یا حرکت آن قبل از رسیدن به محل اصلی متوقف می‌شود. در بعضی موارد کلیه بالاتر از جایگاه طبیعی قرار می‌گیرد. به ندرت پیش می‌آید که هر دو کلیه در محل نامناسب باشد.

اکثر کلیه‌ها به سمت قفسه سینه حرکت می‌کنند، اما گاهی یک کلیه در عرض به گونه‌ای حرکت می‌کند که هر دو کلیه در یک سمت بدن قرار می‌گیرند. در این حالت دو کلیه غالباً با هم رشد می‌کنند و به هم جوش می‌خورند و یکی می‌شوند.

عامل‌های زیر منجر به کلیه نابجای لگنی می‌شود:

• رشد نامناسب کلیه
• نقص در بافت کلیه که مسئول هدایت کردن کلیه به سمت موقعیت اصلی است.
• ناهنجاری‌های ژنتیکی
• بیمار بودن مادر یا قرار گرفتن وی در معرض عامل‌هایی چون مواد شیمیایی یا داروها که باعث اختلالات مادرزادی می‌شود.

عوارض احتمالی

از عوارض احتمالی کلیه نابجای لگنی می‌توان به مشکلاتی اشاره کرد که برای تخلیه ادرار از کلیه‌ها ایجاد می‌شود. ادرار گاهی از مثانه به عقب به سمت کلیه‌ها برمی‌گردد و عارضه‌ای به نام برگشت ادراری وزیکویورترال (VUR) بروز می‌یابد.

گردش ادرار غیرطبیعی و کلیه نابجا مشکلات متعددی را در پی دارد:

عفونت: جریان ادرار معمولاً باکتری‌ها را با خود می‌برد و مانع از رشد آنها در کلیه‌ها و مجرای ادرار می‌شود. اما زمانی که کلیه در محل اصلی خود نباشد، ادرار در حالب یا خود کلیه جمع می‌شود. باقی ماندن ادرار در دستگاه ادراری رشد باکتری‌ها را تسهیل و تسریع می‌کند. تکرر ادرار یا درد و سوزش هنگام ادرار، درد شکم یا کمر و پشت بدن، تب و لرز، تغییر رنگ و عدم شفافیت ادرار یا بدبو شدن ادرار از علائم عفونت مجرای ادراری محسوب می‌شود.

سنگ: سنگ‌های ادراری از رسوبات و موادی چون کلسیم و اگزالات تشکیل می‌شود که در ادرار وجود دارد. زمانی که ادرار مدتی طولانی در مجاری ادراری باقی بماند، احتمال تشکیل شدن سنگ افزایش می‌یابد. درد شدید کمر، پهلو یا لگن، وجود خون در ادرار، تب و لرز، استفراغ و درد و سوزش هنگام ادرار از علائم سنگ ادراری محسوب می‌شود.

آسیب کلیه: اگر ادرار تا کلیه به عقب برگردد، کلیه آسیب می‌بیند. در نتیجه کلیه نمی‌تواند مواد زائد و آب اضافی را از خون تصفیه کند. اگر مشکل نابجایی کلیه یک‌طرفه باشد و فقط یک کلیه در محل نامناسب باشد، حتی اگر کلیه‌ی درگیر هیچ عملکردی نداشته باشد، مشکل نارسایی کلیه پیش نمی‌آید. چون معمولاً کلیه دوم به جای هر دو کلیه کار می‌کند. از کار افتادگی کامل کلیه نادر است و تنها در صورتی پیش می‌آید که هر دو کلیه آسیب دیده باشد.

صدمه دیدن کلیه: اگر کلیه نابجای لگنی در پایین شکم یا لگن باشد، در برابر صدمه و ضربه دیدن آسیب‌پذیرتر می‌شود. بیماران دچار مشکل کلیه نابجای لگنی باید هنگام شرکت در ورزش‌های تماسی پربرخورد از محافظ استفاده کنند.

تشخیص کلیه نابجای لگنی

پزشک مشکل کلیه نابجای لگنی را با استفاده از یک یا چند مورد از آزمایش‌های تصویربرداری زیر تشخیص می‌دهد:

سونوگرافی: در سونوگرافی از دستگاهی به نام ترانسدیوسر استفاده می‌شود که امواج صوتی را به روشی ایمن و بدون درد به سمت اندام‌ها می‌فرستد تا تصویری از ساختار را ارائه دهد. محل کلیه‌ها در تصاویر سونوگرافی دیده می‌شود.

پیلوگرافی داخل وریدی (IVP): به رادیوگرافی مجرای ادراری پیلوگرافی گفته می‌شود. رنگ مخصوصی موسوم به ماده حاجب در سیاهرگ بازوی بیمار تزریق می‌شود تا انسداد مجرای ادرار مشخص شود. البته در مورد کودکان معمولاً سونوگرافی به جای پیلوگرافی انجام می‌شود.

سیستویورتروگرافی تخلیه‌ای (VCUG): نوعی رادیوگرافی از مثانه و پیشابراه است که در زمان پر بودن مثانه و حین ادرار کردن انجام می‌شود. مثانه و پیشابراه با ماده حاجب پر می‌شود تا ساختارها به وضوح در عکس دیده شود. دستگاه رادیوگرافی تصاویری را از ماده حاجب هنگام پر بودن مثانه و حین ادرار کردن ثبت می‌کند. ناهنجاری‌های داخل پیشابراه و مثانه و برگشت ادرار به سمت بالا و کلیه هنگام ادرار کردن مشخص می‌شود.

اسکن رادیونوکلئید: نوعی روش تصویربرداری است که بر آشکارسازی مقادیر اندکی از تشعشع پس از تزریق مواد شیمیایی رادیواکتیو مبتنی است. چون مقدار مواد رادیواکتیو بسیار کم است، خطر آسیب دیدن سلول‌ها بسیار پایین است. از رایانه‌ها و دوربین‌های مخصوصی برای تهیه تصویر از مواد رادیواکتیو استفاده می‌شود. موقعیت کلیه نابجای لگنی و انسداد حالب در اسکن مشخص می‌شود.

ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی): دستگاه ام آر آی از امواج رادیویی و آهن‌ربا برای تهیه تصاویر دقیق و پرجزییات از اندام‌های داخلی بدن و بافت‌های نرم استفاده می‌کند. در این روش از اشعه ایکس استفاده نمی‌شود. ابتدا ماده حاجب تزریق می‌شود. طرز کار اکثر دستگاه‌های ام آر آی به این شکل است که بیمار روی تخت دراز می‌کشد، تحت وارد دستگاه تونل مانندی می‌شود که ممکن است انتهای آن باز یا بسته باشد. بعضی دستگاه‌های جدید به گونه‌ای طراحی شده‌اند که فضای بیشتری را در اختیار بیمار قرار می‌دهند. محل کلیه در اسکن ام آر آی دیده می‌شود.

آزمایش خون نیز علاوه بر آزمایش‌های تصویربرداری به منظور بررسی عملکرد کلیه انجام می‌شود. البته نتایج آزمایش‌های خون بیماران دارای کلیه نابجای لگنی، حتی اگر کلیه به شدت آسیب دیده باشد، تقریباً همیشه طبیعی است، چون کلیه دوم معمولاً عملکرد مناسبی دارد.

درمان کلیه نابجای لگنی 

اگر عملکرد دستگاه ادراری مناسب باشد و پزشک انسدادی پیدا نکند، کلیه نابجای لگنی به درمان نیاز ندارد. البته بیمار باید تحت نظر پزشک باشد تا وجود هر گونه تغییر به سرعت تشخیص داده شود. اما اگر انسداد در آزمایش مشخص شود، عمل جراحی باید به منظور اصلاح موقعیت کلیه و تسهیل تخلیه ادرار انجام شود. جراح برای درمان مشکل برگشت ادراری حالب را مجدداً به مثانه متصل می‌کند تا ادرار دیگر وارد کلیه نشود.

اگر آسیب‌دیدگی کلیه شدید باشد، جراحی برداشتن کلیه ضرورت می‌یابد. اگر کلیه دوم عملکرد مناسب باشد، برداشتن یک کلیه مشکلی را ایجاد نمی‌کند. بسیاری از افراد یک کلیه خود را برای پیوند به بیماران اهدا می‌کنند و پس از آن بدون مشکل به زندگی خود ادامه می‌دهند. بعضی نوزادان نیز با فقط یک کلیه متولد می‌شوند و سال‌های سال بدون این که متوجه نداشتن یک کلیه شوند، به سلامت زندگی می‌کنند. چنانچه مشکل کلیه نابجای لگنی تشخیص داده شود و درمان مناسب در صورت لزوم انجام شود، این ناهنجاری هیچ عارضه جدی و بلندمدتی را ایجاد نمی‌کند.