گیاهان دارویی صنعتی یا سنتی کدامیک برای استفاده بهتر می باشند؟
با وجود اینکه تجربیات به جای مانده از فرهنگ‌های مختلف جهان در گیاه درمانی از ارزش والایی برخوردار است، ولی استفاده مستقیم از آن در موارد زیادی دارای محدودیت است و فقط از مطالعات و پژوهش های امروزی می توان از آن‌ها استفاده پسندیده کرد.
این محدودیت‌ها باعث می‌شود که نتوان هر اثر به جای مانده از قدیم ولو با اعتبار را مستقیما مورد استفاده قرار داد. مثلا بسیاری از افراد، کتب ترجمه‌شده ابن‌سینا و یا رازی را مورد استفاده قرار می‌دهند؛ ولی از تجربیاتی که در فکر و اندیشه این دانشمندان بزرگ وجود داشته بی‌خبرند. به عنوان مثال گیاهی مانند «هوفاریقون» را از کتاب ابن‌سینا برمی‌گزینیم. در این مورد در می‌یابیم که ابن‌سینا اثراتی را برای آن شرح داده و روش کاربرد آن را اکثرا روشن کرده است. حال این گیاه را از ابعاد علم گیاه‌شناسی، فارماکوگنوزی و داروسازی امروز بررسی می‌کنیم. هوفاریقون، همان گیاه علف چای است که به نام‌های فارسی دیگر از جمله گل راعی و گل هزار چشم نیز شهرت دارد. این گیاه دارای گونه و واریته‌های گوناگونی است؛ به طور مثال در ایران ۱۷ گونه و ۴ واریته از آن می‌روید. با وجود اینکه بعضی گونه‌ها به هم شباهت ظاهری زیادی دارند، مطمئنا افراد عادی نمی‌توانند آن‌ها را از هم بشناسند؛ حال آن که از نظر گیاه‌شناسی و مواد موثر با هم تفاوت دارند. مطالعات بسیار زیاد و چاپ بیش از ۱۰ هزار مقاله‌ی علمی راجع به این گیاه نشان می‌دهد که از بین گونه‌های فراوان علف چای، فقط گونه perforatum دارای ارزش دارویی است و امروزه بیش از ۱۰۰ کارخانه داروسازی جهان فقط از این‌گونه، دارو تهیه می‌کنند. همین‌گونه، با گونه scabrum شباهت ظاهری زیادی دارد، به طوری که مردم عادی قادر به تشخیص این دو نخواهند بود و این در حالی است که مواد و اثرات این دو گونه با هم متفاوت است. حال باید دید گیاهان دارویی صنعتی یا سنتی برای استفاده بهتر می باشند.
نکات دیگر مطرح امروز درباره‌ی محل رشد گیاه، ارتفاع محل، آب و هوا، رطوبت و خشکی، میزان دما، میزان آفتاب، جنس خاک، میزان باران، زمان جمع‌آوری، چگونگی نگهداری، قسمت مورد استفاده، شکل دارویی تهیه‌شده، مقدار مصرف، دفعات مصرف و مقدار دارو برای سنین و شرایط مختلف است.
امروز علم فارماکوگنوزی به خوبی روشن کرده که اگر گیاهی را در نقاط مختلف کشت دهیم، دارای مواد موثر یکسانی نخواهند بود. در بین گیاهان نواحی مختلف، تعدادی حاوی حداقل مواد موثر، بعضی دارای مقدار عادی مواد موثر و بعضی دارای مواد موثر با کیفیت ایده‌آل هستند.
تمامی عوامل ذکر شده در کمیت و کیفیت مواد موثر گیاهی سرنوشت‌سازند؛ حتی یک نوبت باران بیشتر، یک هفته‌ی تفاوت زمان در برداشت و یا زمان برداشت در صبح، ظهر و یا عصر در مواد موثر و در نتیجه اثرات درمانی گیاه اهمیت دارند.
مشکل دیگر گیاه‌شناسی و نام‌گذاری گیاهان است که از حدود ۴۰۰ سال پیش تاکنون که «لینه» بنیان‌گذار آن بوده است با قبل از آن کاملا متفاوت است. همچنین تطابق نام‌های قدیمی گیاهان با نام‌های علمی امروز از دیگر مشکلات اکثر مستندات دانشمندان گذشته است. بنابراین استفاده مستقیم و بدون تحقیق و مطالعه از آثار قدیم، در اکثر مواقع غیرممکن و همراه با اشتباه خواهد بود.
در سال‌های اخیر در جای جای جهان گروه‌های پژوهشگران از تخصص‌های مختلف، بررسی آثار دانشمندانی همچون ابن‌سینا و رازی را شروع کرده‌اند و در حال هموار کردن امکان استفاده از این آثار گران‌بها هستند.
مشکل دیگر مساله‌ی منبع جغرافیایی در ارتباط با اثرات درمانی گیاهان دارویی است. در گذشته، تجاربی در مورد بهترین و موثرترین گیاهان دارویی مناطق مختلف وجود داشت؛ مثلا زعفران خراسان، زیره‌ی کرمان، چای هندوستان، جین‌سینگ چین و غیره.
به نقاط اصلی و بومی که بهترین و موثرترین گیاهان از آن‌جا تامین می‌شود، «منبع جغرافیایی» گویند. در گذشته گیاهان از این نقاط صادر می‌شدند و با رشد جمعیت، بشر مجبور به کشت همه گیاهان در نقاط زیادی از کره زمین شد که بسیاری از نقاط مناسب رشد و نمو آن گیاهان نیستند. حال باید دید آیا همه‌ی این گیاهان، دارای یک مواد و خواص هستند؟ مسلما جواب خیر است؛ زیرا شرایط آب و هوایی در تولید مواد موثر، بسیار سرنوشت‌ساز است و این شرایط در جاهای گوناگون کاملا با هم متفاوت هستند. به همین دلیل کارخانه‌های معتبر دنیا می‌کوشند از گیاهان دارویی واقعی به نام officinal به منظور تولید داروهای استاندارد استفاده کنند و توصیه می‌شود به دلیل مطالعات انجام‌شده، تا حد امکان از «داروهای گیاهی صنعتی» به جای «گیاهان دارویی» استفاده شود.
منبع: گیاه یاب
