علل ،علائم و درمان هیدرونفروز کلیه در بزرگسالان
هیدرونفروز وضعیتی است که در آن یک یا هر دو کلیه در اثر تجمع ادرار در داخل آنها متورم می‌شوند. این مشکل می‌تواند بر افراد با سنین مختلف تاثیر بگذارد و گاهی اوقات در حین اسکن‌های معمول سونوگرافی بارداری در جنین نیز مشاهده می‌شود (این شرایط تحت عنوان هیدرونفروز در جنین شناخته می‌شود). هیدرونفروز بطور کلی در صورتی که به موقع تشخیص داده شده و درمان شود باعث هیچ گونه مشکلات طولانی مدتی نمی‌شود.
هیدرونفروز چیست؟
هر کلیه متشکل از دو بخش است. یک بخش خون را تصفیه می‌کند تا آب اضافه، نمک و ضایعات آن را جدا کند. بخش دیگر ادرار را جمع‌آوری می‌کند. هنگامی که بخشی از کلیه که ادرار را جمع‌آوری می‌کند مسدود شود، تجمع ضایعات در آن باعث تورم می‌شود. علاوه بر کلیه‌ها، سیستم ادراری شامل دو حالب، مثانه و مجرای ادرار است. وجود مشکل در هر یک از این اجزا می‌تواند موجب برگشت ادرار به کلیه شود.
اگر تنها یکی از کلیه‌ها مشکل داشته باشد، این وضعیت هیدرونفروز یک طرفه نامیده می‌شود و در صورتی که هر دو کلیه دچار این مشکل باشند، هیدرونفروز دو طرفه نامیده می‌شود.
دلایل
دلایل زیادی برای ابتلا به هیدرونفروز وجود دارند. در بزرگسالان شرایطی که اغلب باعث هیدرونفروز می‌شوند عبارتند از:
- سنگ کلیه: نمک‌ها و مواد معدنی که در ادرار وجود دارند، می‌توانند سنگ‌های سخت و کوچکی را تشکیل دهند که ممکن است در کلیه‌ها و مجرای ادرار باقی بمانند.
- سرطان: وجود تومور در مثانه، غده پروستات، رحم یا سایر اندامی که بخشی از دستگاه ادراری یا نزدیک آن هستند، ممکن است موجب انسدادهایی شود که در جریان ادرار اختلال ایجاد کنند.
- بزرگی خوش خیم پروستات (BPH): بزرگ شدن غده پروستات در مردان باعث ایجاد فشار بر مجرای ادرار می‌شود که لوله‌ای است که ادرار قبل از خروج از بدن از آن عبور می‌کند.
سایر دلایل احتمالی هیدرونفروز عبارتند از:
- لخته‌های خون در کلیه یا حالب
- تنگی یا گرفتگی مجرای ادرار به دلیل آسیب‌دیدگی، عفونت، نقائص مادرزادی یا جراحی
- مشکلات عصبی یا عضلانی که بر کلیه‌ها یا حالب‌ها اثر می‌گذارند.
- احتباس ادراری به دلیل عدم توانایی در خالی کردن مثانه
- برگشت مثانه به حالب، هنگامی که ادرار از مثانه به طرف کلیه‌ها برمی‌گردد.
- حالب دوگانه، وضعیتی که بخش پایینی حالب به طرف مثانه برآمده شود.
در زنان ممکن است هیدرونفروز در نتیجه‌ی موارد زیر رخ دهد:
- بارداری: بزرگ شدن رحم می‌تواند بر حالب‌ها فشار وارد کرده و جریان ادرار را مسدود کند.
- افتادگی رحم: وضعیتی که در آن رحم زن از حالت طبیعی خود خارج شده و دچار افتادگی می‌گردد.
- سیستوسل (افتادگی مثانه): هنگامی رخ می‌دهد که دیواره بین مثانه و واژن زن ضعیف شده و به مثانه این امکان را می‌دهد تا به داخل واژن آویزان شود.
علائم
علائم آن ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- درد ناگهانی یا شدید در پهلو یا کمر
- حالت تهوع
- استفراغ
- تکرر ادرار یا درد و سوزش هنگام ادرار
- خون در ادرار
- ضعف یا احساس ناخوشی
- تب ناشی از عفونت مجرای ادرار
تشخیص
- معاینه فیزیکی: پزشک سوالاتی در مورد علائم شما می‌پرسد و ناحیه نزدیک به کلیه‌ها و مثانه را جهت کنترل حساسیت به لمس یا تورم معاینه می‌کند. ممکن است وی سوالاتی در مورد سابقه پزشکی شما و خانواده‌تان بپرسد. مردان احتمالاً برای بررسی بزرگی پروستات نیاز به انجام معاینه مقعدی خواهند داشت. زنان ممکن است نیاز به معاینه لگنی داشته باشند تا وجود هرگونه مشکل در رحم یا تخمدان‌ها بررسی شود.
- آزمایش ادرار: نمونه ادرار گرفته شده و آزمایش می‌شود تا احتمال وجود سلول‌های خونی، باکتری یا سلول‌های غیر عادی در آن مشخص شود.
- آزمایش خون: ممکن است شمارش کامل خون به منظور تعیین وجود عفونت انجام شود. آزمایش‌های دیگری مانند تست نیتروژن اوره خون یا میزان فیلتراسیون گلومرولی نیز ممکن است جهت بررسی عملکرد کلیه‌ها انجام شوند.
- روش‌های تصویربرداری: این آزمایش‌ها ممکن است شامل پرتو ایکس، سی تی اسکن یا سونوگرافی باشند.
درمان هیدرونفروز
هدف از درمان، بازیابی امکان جریان ادرار از کلیه و کاهش تورم و فشار ناشی از تجمع مایعات است. بسته به دلیل زمینه‌ای هیدرونفروز، روش‌های متعددی برای درمان آن وجود دارد. گزینه‌های درمانی باید با اورلوژیست مورد بحث قرار بگیرند.
در صورتی که هیدرونفروز حاد یا ناگهانی باشد، ممکن است یک استنت یا لوله نرم (لوله نفروستومی) وارد کلیه شود تا ادرار اضافه را تخلیه کند یا ممکن است یک لوله پلاستیکی نرم به نام استنت حالب بین کلیه و مثانه قرار داده شود تا مایعات اضافی را تخلیه کند.
در صورتی که هیدرونفروز در اثر سنگ در کلیه یا حالب‌ها ایجاد شده باشد، این روش‌ها موجود می‌باشند:
- سنگ‌شکنی با امواج ضربه‌ای: متداول‌ترین روش جهت درمان سنگ کلیه می‌باشد. امواج ضربه‌ای با انرژی بالا توسط یک دستگاه در خارج از بدن ایجاد می‌شوند تا سنگ‌ها به ذرات کوچک‌تر بشکنند و بتوانند از بدن خارج شوند.
- یورتروسکوپی: یک لوله باریک با ابزار مخصوص وارد مجرای ادرار می‌شود تا پزشک سنگ‌ها را بشکند و به بیرون بکشد. این روش اغلب برای سنگ‌های موجود در مثانه یا نیمه‌ی پایین حالب استفاده می‌شود. یورتروسکوپی ممکن است همراه با تکنیک‌های دیگری مانند لیزر رنگی پالسی یا سنگ شکنی الکتروهیدرولیک جهت شکستن سنگ‌ها مورد استفاده قرار گیرد. این روش برای زنان باردار، بیماران مبتلا به اختلالات لخته شدن خون و افراد مبتلا به چاقی مفرط انتخاب می‌شود.
- جراحی: هنگامی که سنگ‌های کلیه بسیار بزرگ و از بین بردن آنها دشوار باشد، احتمالاً نیاز به عمل جراحی خواهد بود. همچنین ممکن است در صورت وجود تومور یا انواع دیگر انسداد نیز انجام عمل جراحی ضروری باشد.
داروهای مورد استفاده برای درمان هیدرونفروز عبارتند از:
- آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است به منظور پیشگیری یا درمان عفونت مجرای ادرار تجویز شوند.
- داروهای مسکن ممکن است جهت تسکین درد استفاده شوند.
پیشگیری
از آنجایی که هیدرونفروز ناشی از یک بیماری زمینه‌ای است، پیشگیری از آن بستگی به اجتناب یا درمان فوری عامل آن بیماری دارد. برای مثال، احتمال ابتلا به سنگ کلیه را می‌توان با روی آوردن به یک رژیم غذایی کنترل اگزالات و نوشیدن مایعات کافی کاهش داد. برخی داروها ممکن است برای بیمارانی که مستعد ابتلا به سنگ کلیه هستند تجویز شوند.
هیدرونفروز در کودکان
هیدرونفروز بطور فزاینده‌ای در حین اسکن‌های معمول سونوگرافی در کودکان متولد نشده تشخیص داده می‌شود. این وضعیت تحت عنوان هیدرونفروز در جنین شناخته می‌شود. تخمین زده می‌شود که از هر ۱۰۰ باردای در یک مورد این بیماری وجود دارد.
دانستن اینکه کودک شما دچار مشکل کلیوی است می‌تواند نگران کننده باشد. هر چند بیشتر موارد هیدرونفروز در کودکان جدی نبوده و تاثیری بر نتیجه‌ی بارداری نخواهد داشت.
از هر ۵ کودک یک کودک قبل از تولد یا پس از چند ماه به خودی خود بهبود پیدا می‌کنند و مشکلات طولانی مدتی در شما یا فرزندتان ایجاد نخواهد شد. در سایر موارد ممکن است درمان با آنتی‌بیوتیک جهت پیشگیری از عفونت‌های کلیه و در برخی موارد عمل جراحی نیاز باشد.
