سندرم دیسترس تنفسی نوزادان چیست؟
سندرم زجر تنفسی یا دیسترس تنفسی نوزادان (RDS) پی‌آمد رشد ناقص ریه‌ها است و معمولاً در نوزادان نارس مشاهده می‌شود. نوزادان مبتلا به سندرم دیسترس تنفسی نمی‌توانند به خوبی نفس بکشند. درمان سندرم زجر تنفسی نوزادان با هدف تسهیل تنفس نوزاد و درمان علت بروز عارضه انجام می‌شود.
بارداری کامل ۴۰ هفته طول می‌کشد و جنین در این فرصت به طور کامل رشد می‌کند. اندام‌های جنین در هفته چهلم معمولاً کاملاً رشد کرده است. اگر نوزاد زودتر از موعد مقرر متولد شود یعنی نارس باشد، رشد ریه‌هایش هنوز کامل نشده است. ریه‌های نوزاد نارس نمی‌تواند به خوبی عمل کند و از آنجایی که داشتن ریه‌های سالم برای سلامت کلی بدن ضروری و حیاتی است، نوزاد نارس با مشکل روبرو می‌شود.
علل
سندرم دیسترس تنفسی در نوزادانی بروز می‌یابد که ریه‌هایشان هنوز به طور کامل رشد نکرده است. سندرم زجر تنفسی در اصل پی‌آمد عدم وجود ماده‌ی لغزنده‌ای به نام سورفاکتانت در ریه‌ها است. این ماده به ریه‌ها کمک می‌کند تا پر از هوا شوند و کیسه‌های هوا را در حالت باد شده نگه می‌دارد. سورفاکتانت زمانی در ریه‌ها وجود دارد که رشد آنها کامل شده باشد. سندرم زجر تنفسی نوزادان گاهی از مشکلات ژنتیکی تاثیرگذار بر رشد ریه نشأت می‌گیرد.
علائم
علائم زجر تنفسی در اکثر موارد چند دقیقه پس از تولد بروز می‌یابد. با این حال علائم گاهی تا چند ساعت مشاهده نمی‌شود. علائم سندرم دیسترس تنفسی عبارت است از:
- متمایل به آبی بودن رنگ پوست و غشاهای مخاطی (رنج کبود در سیانوز)
- وقفه تنفسی کوتاه (آپنه نوزادی)
- کاهش خروج ادرار
- خرخر و ناله کردن نوزاد
- پهن شدن بینی نوزاد که نشان دهنده تلاش نوزاد برای نفس کشیدن است
- تنفس سریع
- تنفس کم‌عمق
- تنگش نفس و خس خس سینه نوزاد هنگام تنفس
- حرکت‌های غیرعادی تنفسی مانند به عقب کشیده شدن عضله‌های قفسیه سینه حین تنفس
عامل‌های خطر
اکثر موارد دیسترس تنفسی در نوزادانی دیده می‌شود که پیش از هفته سی و هفتم متولد می‌شوند. هر چه رشد ریه‌ها ناقص‌تر باشد، احتمال بروز آر دی اس پس از تولد بالاتر خواهد بود. این عارضه در نوزادان ترم کامل یعنی متولد شده در هفته چهلم بارداری نادر است. دیگر عامل‌های خطر افزایش دهنده ابتلا به سندرم زجر تنفسی عبارت است از:
- سابقه ابتلا خواهر یا برادر به سندرم زجر تنفسی
- ابتلا مادر به دیابت
- سزارین یا القاء زایمان قبل از کامل شدن دوره بارداری
- مشکلات بارداری که جریان خون را در بدن نوزاد کاهش می‌دهد
- بارداری چندقلویی (دوقلو یا بیشتر)
- زایمان سریع
تشخیص
متخصص اطفال سندرم زجر تنفسی را معمولاً با بهره‌گیری از ترکیبی از روش‌های زیر تشخیص می‌دهد:
- ظاهر، رنگ و تلاش نوزاد برای تنفس، این علائم نشان دهنده نیاز نوزاد به اکسیژن است.
- رادیوگرافی از قفسه سینه برای دیدن ریه‌ها. برای انجام رادیوگرافی یا عکسبرداری با اشعه ایکس انرژی الکترومغناطیسی برای تهیه تصویر از استخوان‌ها و اندام‌های داخلی به کار برده می‌شود و تصویر به دست آمده بر روی فیلم ظاهر می‌شود.
- گازهای خون (آزمایش برای تعیین اکسیژن، دی اکسید کربن و اسید موجود در خون سرخرگی). پایین بودن میزان اکسیژن و بالا بودن میزان دی اکسید کربن موید ابتلا به سندرم دیسترس تنفسی است.
- الکتروکاردیوگرافی (نوار قلب): نوار قلب به منظور تشخیص افتراقی و رد احتمال ابتلا به ناراحتی‌های قلبی با علائم مشابه سندرم دیسترس تنفسی گرفته می‌شود. نوار قلب نوعی اولتراسوند است که منحصراً ساختار و عملکرد قلب را نشان می‌دهد.
درمان پیش از تولد
اگر احتمال زایمان زودرس پیش از هفته سی و چهارم بارداری وجود داشته باشد، درمان سندرم دیسترس تنفسی قبل از زایمان شروع می‌شود. چند روز قبل از زمان احتمالی زایمان دو تزریق حاوی نوعی داروی استروئیدی به نام بتامتازون در یک روز بر روی مادر انجام می‌شود. بتامتازون رشد ریه‌های نوزاد را تحریک می‌کند. متخصصان احتمال می‌دهند که بتامتازون از بروز سندرم زجر تنفسی در سه ماهه سوم بارداری جلوگیری می کند.
درمان پس از تولد
اگر از بتامتازون استفاده نشود یا این دارو در پیشگیری از دیسترس تنفسی موثر نباشد، نوزاد به بخش مراقبت از نوزادان منتقل می‌شود. اگر علائم خفیف باشد، نوزاد فقط به اکسیژن بیشتری نیاز دارد که معمولاً از راه لوله تنفسی بینی یا انکوباتور دریافت می‌کند.
اکسیژن
برای این که رنگ نوزادان مبتلا به سندرم زجر تنفسی صورتی بماند، نوزاد به اکسیژن بیشتری نیاز خواهد داشت که آن را از یکی از روش‌های زیر دریافت می‌کند:
- اکسیژن مکمل (مقدار بیشتر اکسیژن)
- با قرار دادن هود (کلاهک) پلاستیکی روی قفسه سینه و سر نوزاد
- با استفاده از کانولای بینی (لوله کوچکی که در بینی قرار داده می‌شود و اکسیژن را وارد بینی می‌کند.)
- لوله تنفسی که داخل نای جنین قرار داده می‌شود. این روش انتوباسیون یا لوله گذاری نام دارد. استفاده از لوله تنفسی در صورتی ضرورت می‌یابد که نوزاد خودش نتواند به خوبی نفس بکشد. نوزاد پس از قرار دادن لوله تنفسی در دستگاه تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) قرار داده می‌شود تا تنفس‌اش آسان‌تر شود.
- اگر علائم شدیدتر باشد، نوزاد به دستگاه تنفس مصنوعی متصل می‌شود تا دستگاه به تنفس‌اش کمک کند یا عمل تنفس را برای نوزاد انجام دهد. این درمان‌ها غالباً بلافاصله پس از تولد در بخش زایمان و قبل از انتقال به بخش نوزادان شروع می‌شود.
- دستگاه فشار جریان هوای مثبت دائمی (CPAP): دستگاه مکانیکی تنفسی جریان هوای مداوم یا اکسیژن را وارد مجراهای عبور هوا می‌کند تا گذرگاه‌های هوای ظریف داخل ریه‌ها را باز نگه دارد.
سورفاکتانت
- جایگزینی سورفاکتانت با سورفاکتانت مصنوعی: این روش اگر ظرف شش ساعت نخست پس از تولد انجام شود، موثرترین درمان سندرم زجر تنفسی خواهد بود. جایگزینی سورفاکتانت شدت سندرم دیسترس تنفسی را کاهش می‌دهد. سورفکتانت گاهی به عنوان درمان پیشگیرانه به نوزادانی داده می‌شود که احتمال بروز دیسترس تنفسی در آنان بسیار بالا است. سورفاکتانت در بقیه موارد روشی نجات دهنده است. دارو به صورت پودر با آب استریل مخلوط می‌شود و از راه لوله تنفسی (ET) به نوزاد داده می‌شود. سورفاکتانت معولاً در چند دوز به نوزاد داده می‌شود.
لوله‌گذاری در رگ
نوزاد از راه لوله متصل به یکی از سیاهرگ‌ها علاوه بر اکسیژن مایعات و مواد مغذی نیز دریافت می‌کند. برخی نوزادان مبتلا به زجر تنفسی فقط تا چند روز برای تنفس به کمک نیاز دارند، حال آن که بقیه نوزادان، معمولاً نوزادان بسیار نارس، تا چند هفته یا حتی چند ماه به کمک نیاز دارند. نوزادان نارس غالباً به دلیل مشکلات متعدد باید در بیمارستان بستری شوند، اما معولاً پس از رسیدن به موعد مقرر بارداری وضعیت مساعدی می‌یابند و مرخص می‌شوند. درهر حال مدت زمان بستری شدن نوزاد تا حد زیادی به زمان متولد شدن وی و میزان نارس بودن‌اش بستگی دارد.
پیشگیری
پیشگیری از زایمان زودرس اصلی‌ترین روش جلوگیری از بروز زجر تنفسی محسوب می‌شود. اما اگر راهی برای پیشگیری از زایمان زودرس وجود نداشته باشد، مادر قبل از زایمان کورتیکواستروئید دریافت می‌کند. این داروها احتمال بروز سندرم دیسترس تنفسی و شدت آن را کاهش می‌دهد. داروهای استروئیدی غالباً در بازه زمانی هفته بیست و چهارم تا سی و چهارم بارداری به بانوانی داده می‌شود که احتمال دارد زایمان زودرس داشته باشند. کورتیکواستروئید گاهی در هفته سی و هفتم نیز تزریق می‌شود. اما اگر زایمان بسیار سریع یا غیرمنتظره باشد، ممکن است فرصتی برای تزریق استروئید پیش نیاید یا داروی تزریق شده زمان برای تاثیرگذاری نداشته باشد.
پیش‌آگهی
سندرم دیسترس تنفسی نوزادان غالباً دو تا چهار روز پس از تولد تشدید می‌شود و پس از آن عموماً به تدریج بهبود می‌یابد. برخی نوزادان دچار سندرم زجر تنفسی شدید از دنیا می‌روند. مرگ نوزاد غالباً بین روز دوم تا هفتم رخ می‌دهد. سندرم زجر تنفسی به دلیل تحمیل شرایط زیر عارضه‌های بلندمدت را ایجاد می‌کند:
- اکسیژن بیش از حد
- تحمیل فشار شدید به ریه‌ها
- بیماری جدی‌تر و شدیدتر. وخیم‌تر شدن زجر تنفسی به التهابی منجر می‌شود که آسیب دیدن مغز یا ریه را در پی دارد.
- دوره‌هایی که مغز یا دیگر اندام‌ها اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند.
منبع: drsheykholeslami.com
