اصول سلامتی از نگاه طب سنتی
سلامتی و تندرستی با داشتن یک برنامه‌ی مناسب و دقیق بدست می‌آید. برای دستیابی به این برنامه باید با اصول سلامتی آشنا باشید تا با رعایت آنها و اعمال تغییرات لازم در زندگی، به سلامتی و تندرستی نزدیک‌تر شوید. در این نوشتار قصد داریم به طور کامل به بررسی این موضوع و توصیه‌های مهم طب سنتی برای سلامتی بپردازیم. لطفا با عطارباشی همراه باشید.
اصول سلامتی
هوا: اولین جزو سلامتی است. حکمای طب سنتی هوای مناسب جسم و روح را هوای صاف و معتدل و به دور از بخارها و دودها می‌دانند. سالم‌ترین هوا نیز هوایی موافق مزاج و طبیعت فصل است. افراط (مثل سرمای بیش از حد معمول زمستان) یا تفریط( مثل گرم بودن زمستان) هوا را ناسالم می‌کند.
تغذیه: بدن با خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها در حال بازسازی سلول‌های تحلیل رفته است، بنابراین آنچه می‌خوریم و می‌نوشیم در حفظ سلامت بدن موثر است. اگر این تحلیل‌ها از راه غذا و آب جبران نشود، انسان از بین خواهد رفت.
در طب سنتی ایران، خوراکی‌ها تقسیم‌بندی شده و هر کدام در بدن، عملکردی خاص دارند، مثلا خوراکی‌هایی مانند سیب و انار باعث تولید خلط مناسب در بدن می‌شوند.
جذب و دفع: نگهداری مواد ضروری و تخلیه‌ی مواد مضر از بدن بسیار مهم است و بر هم خوردن این تعادل بدن را بیمار می‌کند.
اگر فردی به اندازه‌ی کافی غذا بخورد، ولی دفع، ادرار یا تعریق کافی نداشته باشد دچار مشکل خواهد شد. همچنین اگر فردی غذای کافی بخورد، ولی بیش از اندازه دفع، ادرار یا تعریق داشته باشد (به عبارت دیگر استفراغ بیش از اندازه داشته باشد) بیمار محسوب میشود.
خواب و بیداری: خواب متعادل نیروهای طبیعی بدن و مغز را تقویت کرده و بافت‌های صدمه دیده را ترمیم می‌کند. بر اثر حرکت آدمی در بیداری و گردش دایمی حرارت غریزی، به تدریج جسم و روح (که لطیف‌تر از جسم است) دچار تحلیل می‌شوند که حاصل آن ضعف قوت روح، درماندگی، سستی، تباهی اندیشه و … اسـت، بنابراین انسان نیاز به حالتی دارد که این مشکلات را جبران کند. خواب طبیعی، حرارت غریزی را به درون بدن می‌برد، متوقف می‌کند و مانع از تحلیل آن میشود؛ بنابراین باعث قدرت گرفتن تمام قوای طبیعی بدن است.
حرکت و سکون: برخی از آلودگی‌های در بدن باقی می‌مانند و طبیعت نمی‌تواند آنها را دفع کند. تحرک، ورزش و فعالیت بدنی به دفع این سموم کمک می‌کند.
نوع و میزان ورزش باید بر اساس سن، جنس، مزاج، فصل و … تعیین شود.
اعراض نفسانی: هر یک از حالت‌های روحی اثر خاصی بر سلامتی دارد مانند خشم، لذت، امید یا ترس که می‌توانند موجب سردی یا گرمی بدن شوند. حالت‌های روحی و روانی مانند بقیه‌ی اعمال طبیعی بدن، جزو طبیعت بدن هستند و بروز هر یک از آنها موجب تعادل در مزاج اصلی انسان میشود و سلامتی را به ارمغان می‌آورد. افزایش و کاهش این حالت‌های روحی که مستقیم و غیرمستقیم روی متابولیسم، گردش خون، تنفس، ترشحات دستگاه گوارش و غدد داخلی و عضلات تاثیر دارند، می‌توانند مشکلات پیچیده‌ی جسم و روح را برای انسان به وجود بیاورند.
آب و هوا و اصول سلامتی
همان‌طور که گفته شد آب و هوا می‌تواند بر سلامت و ویژگی‌های جسمانی فرد تاثیرگذار باشد. به طور کلی هوای معتدل زمانی برای فرد مفید است که مزاج بدنش معتدل باشد. برای بدن بیمار نیز هوایی مناسب است که ضد مزاج بیماری فرد را داشته باشد. در زیر به برخی از آثار هر نوع آب و هوا بر اصول سلامتی اشاره شده است:
هوای گرم: هوای گرم باعث لاغرشدن، زرد شدن صورت و سوختن خلط‌ها در بدن میشود. منافذ بدن را باز می‌کند، بنابراین باعث افزایش تعریق و در نتیجه کاهش ادرار میشود. به سبب این ویژگی‌ها تمام قوای فرد را تضعیف و تشنگی فرد را بیشتر می‌کند و میل به غذا را کاهش می‌دهد. هوای گرم برای هیچ بدن سالمی منفعت ندارد، ولی در افرادی که به بیماری‌های ناشی از مزاج سرد مثل لقوه، قلج و تشنج مبتلا هستند، مفید است.
هوای سرد: در مقایسه با هوای گرم برای حفظ سلامتی در افراد سالم مفیدتر است، چرا که بدن را استوار می‌کند، منافذ بدن را می‌بندد و حرارت را در بدن حفظ می‌کند. در نتیجه غذا بهتر هضم میشود و میل فرد به غذا بیشتر شده و بیماری‌های گرم بهبود می‌یابند. در هوای سرد رطوبت‌ها به عرق تبدیل نمی‌شوند و در بدن تجمع می‌یابند. ادرار نیز بیشتر شده و اجابت مزاج کمتر میشود.
هوای مرطوب: رطوبت را در بدن نگه می‌دارد و برای افراد لاغر و خشک مزاج مفید است به علاوه پوست را نرم و روشن می‌کند.
ویژگی‌های مزاج بهار
در طب سنتی برای هر فصل، مزاج و اعتدال خاصی وجود دارد و هر سال معتدل دارای فصل‌های معتدل است.
معتدل‌ترین فصل سال، بهار است که در آن یک یا دو بارش رخ می‌دهد. فصل تابستان، گرم و خشک است و در آن خنکی یا باران وجود ندارد. فصل پاییز از نظر گرما و سرما معتدل است، اما از نظر خشکی و رطوبت از اعتدال خارج شده و بیش از یک تا دو باران در آن می‌بارد. در فصل زمستان سرما و باران باید بیشتر از سایر فصل‌ها باشد، ولی از حد اعتدال نگذرد.
اگر سالی معتدل باشد، بیماری‌ها در آن کمتر رخ می‌دهند، ولی در سال‌های غیرمعتدل که همه‌ی فصل‌ها از نظر مزاج مشابه هستند، بیماری‌ها طولانی می‌شوند. در حالت طبیعی، بیماری ناشی از سومزاج در فصل‌های بعد به علت تغییر مزاج فصل به صورت خود به خود بهبود می‌یابد. در سال غیرمعتدل این حالت اتفاق نمی‌افتد و بیماری‌های مزمن بیشتر بروز می‌کنند.
تعریف حکمای طب سنتی از فصل بهار متفاوت است. از نظر آنها فصل بهار نزدیک به ۵۰ روز (کمتر از دو ماه) است و در واقع بخشی از سال است که مردم سرزمین‌های معتدل نیازمند پوشیدن لباس گرم به دلیل سردی هوا یا خنک کردن خود به علت گرما نباشند. این زمان، ابتدای سبزی و خرمی زمین است، گیاهان و گل‌ها به شروع رشد می‌کنند و حیوانات و انسان‌ها به دلیل فرا رسیدن هوای معتدل به شادی و سرور می‌پردازند.حکمای طب سنتی برای حفظ تندرستی در این فصل چند توصیه دارند:
سم زدایی بدن
با آغاز گرما در فصل بهار، خلط‌های منجمد شده در بدن جریان یافته و به عروق و اعضای مختلف می‌ریزند. این حرکت می‌تواند موجب برخی از بیماری‌ها شود، به همین دلیل روش‌های گوناگونی برای پاک کردن بدن از این مواد توصیه شده است.
– فصد یا رگ زدن (باز کردن منفذی کوچک در دیواره‌ی رگ به وسیله‌ی نیشتر که باعث خروج اخلاط فاسد با خروج خون میشود). بهار مناسب‌ترین فصل فصد است که حتما باید به تشخیص و تجویز پزشک طب سنتی باشد.
– قی‌کردن
– ایجاد اسهال
تغذیه
– در فصل زمستان خلط‌ها در بدن جمع شده‌اند، پس در بهار بدن به غذای کمتری نیاز دارد. از سوی دیگر دستگاه گوارش در بهار گرم شده و قوه‌ی هاضمه قوی میشود، پس معده نباید خالی بماند. توصیه میشود در این فصل بیشتر از غذاهای «مُزوره» استفاده کنید که ارزش غذایی (کالری) کمی دارند.
– در بهار باید از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های گرم و تر، فعالیت بدنی و استحمام بیش از حد پرهیز کرد، چون مزاج بهار گرم و تر است و این اقدامات نیز بدن را گرم و تر می‌کنند و می‌توانند باعث بیماری‌های گرم و تر شوند.
– باید از خوردن غذاهای شور، تلخ و تند پرهیز شود و از شربت‌های خنک مثل شربت غوره، انار و سکنجبین استفاده کرد.
فعالیت بدنی
در فصل بهار فعالیت بدنی باید در حد متوسط باشد. اگر ورزش و فعالیت سنگین انجام دهید، گرمای زیادی در بدن تولید میشود که موجب حرکت خلط‌های فاسد در بدن خواهد شد، به علاوه فعالیت بدنی کم نیز بی‌فایده است.
لباس
در سرزمین‌هایی که بهار در آن کمی سرد است، لباس پنبه‌ای مناسب است، اما در سرزمین‌هایی مثل هندکه بهار کمی گرم است، بهترین لباس، کرباس نرم است.
