از شوینده های پوست بیشتر بدانید!

از زمان های قدیم هدف اصلی شوینده های پوست تمیز کردن و زدودن چربی ها، آلودگی ها و میکروب ها از روی پوست انسان بوده است. در اینکه پوست نیاز به شست و شو دارد شکی نیست ولی اینکه پوست به چه وسیله ای شسته شود، چند بار در روز یا هفته شسته شود و تحت چه شرایطی شسته شود، همگی موارد مهمی هستند که به توجه اساسی نیاز دارند.

در دوران باستان و حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بشر برای شست و شوی پوست خود از موادی که شباهت زیادی به صابون های امروزی دارند استفاده می کرد. جالب است که فرمولاسیون صابون های جامد که طی یک فرایند به نام ساپونیفیکیشن (صابونی سازی) ساخته می شود به صورت رمز از نسلی به نسل دیگر منتقل می شد و تا قرن ۱۸ پس از میلاد ساخت صابون ها تنها به صورت نیمه صنعتی و در کارگاه های خیلی کوچک انجام می شد. پس از انتشار راز و رمز تولید صابون، در طی چند سال دنیا مملو از صابون ها با برند های مختلف شد. در آن زمان اروپاییان پیشرفته ترین کشورها در کره زمین شده بودند و بزرگترین کارخانه های صابون سازی مثل کلگیت (COLGATE) و یونیلیور(UNILIVER) شروع به تولید انبوه صابون ها کردند. کم کم راز و رمز ساخت صابون به تمام کشورهای دنیا رسید. از همان زمان ها بود که در شهر مراغه کارگاه های صابون سازی شروع به تولید نسبتاً انبوه صابون کردند و این صابون ها به تمام شهرهای ایران فرستاده شدند. این صابون ها هنوز هم در بسیاری از عطاری ها به فروش می رسند. اما با پیشرفت علم و تکنولوژی عمر دراز صابون ها به پایان خود نزدیک شده است. صابون ها که قرن ها یکه تاز شست و شوی پوست افراد بودند با pH قلیایی خود باعث خشکی، خارش، و التهاب در پوست می شدند. در اواسط قرن بیستم با بالا بردن غلظت سورفاکتانت های آنیونی (در بخش های آینده بیشتر توضیح داده خواهد شد) سیندت بارها (که به آن ها پن نیز گفته می شود) ساخته شدند. پن های شست و شو از لحاظ ظاهری شبیه به صابون ها هستند، اما pH کمتر و ساختار ملایم تری نسبت به صابون ها دارند. از زمان ساخت پن های شست و شو تا به امروز محققان همواره در تلاش برای تولید محصولات مناسب تری برای پوست هستند.

روند تکامل شوینده های پوست در طول زمان را در نمودار زیر می بینید.

شوینده های پوست از چه چیزی ساخته شده اند؟

ماده اصلی تشکیل دهنده اغلب شوینده های پوست، سورفاکتانت است. این سورفاکتانت ها هستند که درجه ملایم بودن یک شوینده را برای پوست مشخص می کنند. سورفاکتانت ها به چند دسته کلی تقسیم بندی می شوند. سورفاکتانت های آنیونی، سورفاکتانت های کاتیونی، سورفاکتانت های آمفوتری و سورفاکتانت های غیر یونی. در بین مواد تشکیل دهنده شوینده های پوستی، سورفاکتانت های آنیونی بیشترین سهم را دارند. سورفاکتانت های آنیونی در فرمولاسیون پن های شست و شو بیشتر دیده می شوند.

در شوینده ها، به جز سورفاکتانت ها از مواد دیگری نیز استفاده می شود که هر کدام کاربرد خود را دارند:

نام اجزا	نقش این مواد در شوینده ها
استراکچرانت	ایجاد پایداری برای شوینده. برای شوینده های جامد حفظ حالت فیزیکی و برای شوینده های مایع حفظ غلظت آن ها
هومکتانت	افزایش رطوبت دهندگی شوینده، کاهش خشکی پوست ناشی از شست و شو
امولیانت	بهتر پخش کردن شوینده روی پوست؛ بنابراین نیاز به سورفاکتانت ها را کم می کنند.
رایحه و عطر	برای بالا بردن پذیرش و ایجاد حس خوب در مصرف کننده. این جزء از نظر بازاریابی این محصولات بسیار مؤثر است.

چه سورفاکتانت هایی در شوینده های جامد استفاده می شود؟

آلکیل کربوکسیلات، یکی از عمده سورفاکتانت های تشکیل دهنده همه صابون های جامد در سراسر دنیا می باشد. صابون های جامد با فرآیند ساپونیفیکیشن (صابونی شدن) تولید می شوند. در این واکنش یک تریگلیسیرید (نوعی چربی) با آلکیل کربوکسیلات واکنش می دهد. روغن پالم و یا مشتقات آن (استئارین پالم، اولئین پالم) بیشترین روغن هایی هستند که در پدیده صابونی شدن صابون های جامد استفاده می شوند. اگر چه صابون های جامد شوینده های خیلی خوبی هستند ولی هیچ کدام شوینده مناسبی برای پوست نیستند. خشکی، قرمزی و خارش (به خصوص در هوای سرد) از عمده عوارض استفاده از صابون های جامد است.

خاصیت التهاب زایی صابون های قدیمی به علت pH قلیایی و وجود سورفاکتانت های التهاب زا، نیاز به طراحی و ساخت شوینده های بهتر را مطرح کرد که به همین دلایل انواع صابون ها تولید شدند:

صابون های اشباع شده با چربی:  برای تولید این صابون ها فرایند صابونی شدن ناقص انجام می شود به نحوی که مقداری از چربی به صورت دست نخورده در قالب صابون باقی می ماند. این صابون ها پس از استفاده خشکی کمتری در پوست ایجاد می کنند.

صابون های شفاف (گلیسیرینه): در این صابون ها از هومکتانت ها (مثلا گلیسرول) با غلظت بالایی استفاده می شود. این صابون ها باز هم صابون اند و pHH قلیایی خود را دارند و …

صابون های کمبو(مرکب): در این محصولات از ترکیب صابون و پن استفاده شده است. این محصولات نیز حساسیت زایی کمتری نسبت به سایر صابون های طبیعی دارند ولی باز هم نوعی صابون هستند.

سیندت بار ها یا پن های شست و شو: syndet از دو کلمه synthetic به معنی سنتزی و detergent به معنی شوینده ساخته شده است. این شوینده های جامد از ترکیب سورفاکتانت های سنتزی (معمولا آلکیل ایزوتیونات) با چربی ها (به خصوص چربی های ستون تقطیر پتروشیمی) به دست می آیند. این نوع شوینده ها pH قلیایی ایجاد نمی کنند و pH آن ها در محدوده خنثی خواهد بود.

چه سورفاکتانت هایی در شوینده های مایع استفاده می شود

شوینده های مایع اغلب از دو نوع سورفاکتانت های آنیونی و آمفوتری (بار الکتریکی خنثی) در فرمولاسیون خود استفاده می کنند. بیشترین سورفاکتانت استفاده شده در شوینده های مایع، سورفاکتانت آنیونی بر پایه آمینو اسیدی اسیل گلیسینات است.

اغلب شوینده های مایع در pH اسیدی یا خنثی قرار دارند.

سایر مواد موجود در شوینده های پوست

علاوه بر سورفاکتانت ها و هومکتانت ها، استراکچرانت ها و عطرها نیز در فرمولاسیون شوینده های پوست به کار می روند.  عطرها گران ترین موادی هستند که در صابون ها استفاده می شوند و تاثیر بالایی در جذب مشتری دارند.

در صابون های جامد استراکچرانت ها وظیفه حفظ حالت جامد صابون را بر عهده دارند. موم ها یکی از بیشترین مواد استراکچرانت در صنعت صابون سازی هستند. در شوینده های مایع، استراکچرانت ها وظیفه فراهم کردن ویسکوزیته (غلظت و حرکت مایع) مناسب برای شوینده را بر عهده دارند.

شوینده هایی با عملکرد خاص

شوینده های پوستی که به هدف خاصی ساخته می شوند ممکن است در ساختار خود تغییرات اضافه تری نیز داشته باشند. برای مثال صابون های ضد میکروبی برای عفونت های رایج پوستی مثل آکنه معمولا در فرمولاسیون خود تری کلروکربن (تی سی سی) و یا تریکلوزان دارند. و یا شوینده هایی که توسط کارمندان بیمارستانی استفاده می شود حاوی کلرهگزیدین می باشند. گاهی اوقات برای پوست هایی که جوش می زنند شوینده هایی حاوی سالیسیلیک اسید، بنزویل پراکساید، کلیندامایسین و یا اریترومایسین استفاده می کنند. استفاده کردن از زینک اکساید نیز در صابون هایی که برای افراد دارای هایپرپیگمنتاسیون استفاده می شوند، شایع است.

تاثیرات شوینده ها بر روی پوست

تاثیرات کوتاه مدت و سریع

در هنگام شستن پوست مقدار زیادی آب وارد بافت پوست و لایه شاخی می شود. پس از ده دقیقه میزان رطوبت پوست به سطح قبل از شست و شو می رسد و سی دقیقه پس از شست و شو این رطوبت به کمترین میزان خود خواهد رسید. دلایل این کاهش رطوبت را در ادامه توضیح خواهیم داد.

تأثیر شست و شو با شوینده های پوستی بر روی پروتئین های پوست:

در پوست انسان پروتئین هایی وجود دارند که به حفظ رطوبت آن کمک می کنند. این پروتئین هاNatural   moisturizing factors نام دارند. هر چقدر سورفاکتانت های یک شوینده باعث از دست رفتن پروتئین های بیشتری از سطح پوست شوند، شست و شو با آن شوینده خشکی بیشتری را در پوست ایجاد خواهد کرد.

تاثیر شوینده ها بر چربی های پوست:

کلسترول و اسید های چرب موجود در پوست در حضور سورفاکتانت های شوینده ها قابلیت حل شدن در آب پیدا می کنند و شسته می شوند. هر چقدر pH یک شوینده قلیایی تر باشد (مثل صابون ها) چربی بیشتری را می تواند حل کند و در نتیجه خشکی پوست بیشتر می شود.

تاثیرات دراز مدت

قرمزی و التهاب پوست، خشکی، پوسته ریزی و خارش پوست از جمله عوارض طولانی مدت مواجهه پوست با سورفاکتانت هایِ شوینده ها می باشد.

خشکی پوست (XEROSIS) تنها کمبود آب در بخش زیرجلدی (SC) پوست نمی باشد. در واقع این نوع خشکی پوست را می توان اختلالی در فرایند بیولوژیک یک پوست طبیعی دانست. این اختلال با پوست خشک (یکی از انواع پوست ) تفاوت دارد.

در این حالت ظرفیت نگهداری آب توسط سلول های پوست، کم می شود و در حالت شدید درمان آن به راحتی امکان پذیر نخواهد بود.

خارش و قرمزی پوست از دیگر عوارض طولانی مدت شوینده ها می باشند. نفوذپذیری سورفاکتانت ها  به بخش های عمقی پوست و تحریک ترشح عوامل التهابی در داخل پوست، عامل اصلی خارش و قرمزی پوست است. این قرمزی شبیه به قرمزی آفتاب سوختگی می باشد و کسانی که به صورت طولانی مدت پوست دستشان در معرض مایع ظرف شویی بوده است اغلب این حالت را تجربه کرده اند. هر چقدر pH شوینده بیشتر باشد احتمال بروز خارش و قرمزی بیشتر خواهد بود.

تکنولوژی ساخت شوینده های پوست ملایم

اولین مرحله برای کاهش عوارض کوتاه مدت و طولانی مدت سورفاکتانت ها کاهش قدرت نفوذپذیری آن ها به بخش های داخلی پوست می باشد و در مرحله دوم کاهش اثر آن ها بر پروتئین و چربی های طبیعی پوست است.

کم کردن اثر مخرب شوینده ها بر روی پروتئین های پوست:

بیشترین تخریب پروتئین های پوست به ترتیب توسط سورفاکتانت های آنیونی، آمفوتری و غیر یونی موجود در شوینده ها صورت می گیرد. به این ترتیب شوینده های صابونی حاوی سدیم لورات، تخریب پروتئینی بیشتری در پوست ایجاد می کنند، ولی شوینده های مایع که حاوی سدیم لوریل اتر سولفات هستند نسبت به صابون ها آثار تخریبی کمتری روی پروتئین های پوستی دارند. سدیم ایزوتیانات (که در پن های شست و شو مورد استفاده قرار می گیرد) سورفاکتانت خیلی ملایم تری نسبت به سورفاکتانت های موجود در صابون ها است.

در هنگام خرید محصولات شوینده دقت کنید بهترین حالت برای پوست شما این است که محصولی که می خرید سدیم لوریل سولفات، سدیم لورات یا آلکیل فسفات نداشته باشد. این سه ماده بیشترین تخریب پروتئینی را در پوست ایجاد می کنند.

کم کردن اثر مخرب شوینده ها بر روی چربی های پوست:

به طور طولانی مدت سورفاکتانت ها با تخریب ساختار چربی های موجود در پوست، باعث دهیدراته شدن پوست می شوند.

تخریب چربی ها توسط سورفاکتانت ها با همان الگوی تخریب پروتئین های پوستی نیست. یعنی لزوماً سورفاکتانتی که بیشترین تخریب را در پروتئین ها ایجاد می کند بیشترین تخریب را در چربی ها ایجاد نخواهد کرد؛ بنابراین انتخاب سورفاکتانت هایی که به صورت بهینه کمترین تخریب را برای چربی و پروتئین ایجاد کنند کار سختی خواهد بود.

نقش شوینده های ملایم در درمان بیماری های پوستی

همان طور که در بخش قبل دیدیم شست و شوی پوست می تواند باعث ضعف عملکرد طبیعی آن شود و از سوی دیگر شست و شوی پوست در تمام منابع علمی جزء اصول اصلی مراقبت از پوست است؛ سؤالی که در اینجا مطرح می شود این است که اگر شست و شوی پوست با شوینده های پوستی به پوست آسیب می رساند، چگونه می تواند برای پوستی که مبتلا به یک بیماری هم باشد مفید واقع شود؟ برای اینکه تأثیر شوینده های پوست در بیماری های پوستی ذکر شده را بهتر درک کنیم، به یک مثال درباره بیمارانی که با آکنه دست و پنجه نرم می کنند می پردازیم.

در یک مطالعه علمی، ۵۰ فرد مبتلا به آکنه را به دو گروه تقسیم کردند که یک گروه درمان پوست خود را با صابون و گروه دیگر با سیدنت بار ها انجام می دادند. نتیجه این مطالعه نشان داد کسانی که در یک دوره ۴ هفته ای شروع به استفاده از صابون برای شست و شوی پوست خود کرده اند خشکی پوستشان دو برابر گروهی است که از سیدنت بارها برای شست و شو استفاده کرده اند.

ساختار شوینده های پوست را نمی توان به آسانی مورد نقد و بررسی قرار داد چرا که کیفیت یک شوینده علاوه بر وابستگی به اجزای تشکیل دهنده و سورفاکتانت های موجود در آن، به مقدار و بهینه بودن آن نیز بستگی دارد. اگر چه باز هم راه هایی برای نقد و بررسی محصولات شوینده وجود دارد. در مجله بهرو تیم تحریریه تلاش می کنند محصولات موجود در کشور را مورد نقد و بررسی قرار دهند. بهتر است قبل از خرید یک محصول برای شست وشوی پوست، تعدادی از این نقد و بررسی ها را مطالعه بفرمایید.

بهترین شوینده های پوست که امروزه در دنیا استفاده می شوند

شوینده های پوست مثل یک تیغ دولبه عمل می کنند. استفاده از آن ها در هر صورت آسیب هایی برای پوست به همراه دارد. به علت ماهیت چرب آلودگی ها، چربی طبیعی پوست و مواد آرایشی و هم چنین به علت رعایت بهداشت و جلوگیری از بروز عفونت، عملاً عدم شست وشوی پوست غیر ممکن است.

از ابتدای دهه ۹۰ میلادی محققین تلاش زیادی برای رسیدن به فرمولاسیون های بهتر برای شوینده های پوست انجام داده اند و تاکنون تغییرات بسیاری در ساختار این محصولات صورت گرفته است. از ابتدای دهه ۹۰ میلادی شوینده های مایع وارد بازار شدند. این شوینده ها بسیار ملایم تر از صابون های قدیمی بودند و آزادی عمل بیشتر برای فرمولاتورها در تهیه شوینده های بهتر ایجاد کردند.

امروزه بسیاری از مردم از صابون ها استفاده نمی کنند (توصیه ما هم همین است) و به جای آن ها از شوینده های مایع برای شست و شویی پوست خود استفاده می نمایند. فرمولاتور های شوینده های پوستی مایع تلاش می کنند راه حلی برای بالا بردن قدرت حفظ رطوبت پوست پس از شست و شو پیدا کنند. از میان راه حل های فراوان مورد استفاده، سه راه حل مفیدتر به نظر می رسند:

شوینده های پوست غنی شده با هومکتانت ها(HUMECTANT RICH CLEANCERS)

اغلب محصولات شوینده ی مایعی که امروز در سطح بازار می بینید از این دسته اند. حتی بعضی از شوینده های ظروف نیز با هومکتانت ها غنی شده اند. بیشترین مواد استفاده شده به عنوان هومکتانت ها گلیسیرین و کوکامیدوپروپیل بتائین هستند. اگر چه استفاده از هومکتانت ها در تئوری می تواند رطوبت بالایی به پوست برساند ولی از نظر عملی میزان رطوبتی که به وسیله این مواد نصیب پوست می شود آن قدرها هم بالا نخواهد بود. به این دلیل که گلیسیرین موجود در شوینده ها محلول در آب است و در فرایند شست و شو به طور کامل از پوست پاک شده و زمان کافی برای جذب پوستی نخواهد داشت.

علاوه بر این اضافه کردن هومکتانت ها به فرمولاسیون شوینده، از آسیبی که شوینده به پروتئین های پوست خواهد زد کم نمی کند و کماکان نیاز به استفاده از فرمولاسیونی ملایم احساس می شود.

شوینده های پوست غنی شده با امولیانت ها

این محصولات عمدتاً با روغن های امولیانت مثل روغن آفتاب گردان یا روغن دانه سویا غنی می شوند. این شوینده های پوستی نسبت به دسته قبلی شوینده ها بهتر هستند و میزان سورفاکتانت ها در این شوینده ها بسیار ملایم تر می باشد.

شوینده های کم کف

شوینده های کم کف نسل دیگری از شوینده های مایع هستند که امروزه طرفداران زیادی دارند. از این شوینده ها بیشتر برای شست و شوی پوست صورت استفاده می شود. این شوینده ها یا عاری از سورفاکتانت هستند و یا میزان سورفاکتانت آن ها بسیار کم است. از هومکتانت یا امولیانت ها نیز در فرمولاسیون این محصولات استفاده نمی شود.

ژل های شست وشوی صورت که کمپانی های زیادی در سراسر دنیا تولید می کنند از این دسته اند.

یکی از سوالاتی که درباره شوینده ها اغلب پیش می آید این است که آیا پاک کننده های آرایش و تونر ها هم در دسته شوینده ها قرار دارند؟

در جواب این سوال می توان گفت در تعریف شوینده ها آمده است که موادی هستند که کار اصلی آن ها زدودن  آلودگی، آرایش، باقی مانده مواد آرایشی و میکروب ها از پوست است؛ بنابراین پاک کننده های آرایش نیز همگی در دسته شوینده ها قرار می گیرند. اما تونر ها دسته دیگری از محصولات مراقبت از پوست هستند که کاربرد آن ها با کاربرد تعریف شده شوینده ها همخوانی ندارد. بنابر این بهتر است تونر ها را در دسته دیگری قرار دهیم هرچند بعضی از تونرها را طوری طراحی کرده اند که به مقدار خیلی کمی اثر پاک کنندگی روی پوست داشته باشند.

در مبحث ضد آفتاب ها این بحث مطرح شد که با بررسی فیلترهای شیمیایی یا فیزیکی یک ضد آفتاب می توانستیم حدس قابل پذیرشی از آن محصول داشته باشیم، ولی در خصوص شوینده های پوست این کار بسیار سخت تر است. برای نقد و بررسی شوینده های پوست نمی توان تنها به سورفاکتانت ها متکی شد و به دلیل وجود یا عدم آن ها در فرمولاسیون یک شوینده، به آن مهر رد یا تایید زد. واقعیت این است که بررسی یک شوینده یک فرآیند بسیار پیچیده خواهد بود و برآیند خصوصیات ترکیبات سازنده آن ها نتیجه نهایی درباره یک شوینده را مشخص می کند.

منبع: behroo.com