خواص و کاربردهای کتیرا در طب سنتی

کتیرا tragacanth

گیاهی است بوته‌ای، کوتاه و بالشتکی به ارتفاع 15ـ10 سانتیمتر. محور میانی برگهای مرکب در انتها نوک‌تیز به طول 5/3ـ5/1 سانتیمتر و راست، برگچه‌ها کشیده تا تخم مرغی پهن دارای پوشش متراکم از کرکهای سفید ظریف و کوتاه، در انتها خاردار گوشوارکها سه گوش، تخم مرغی و پوشیده از کرکهای زبر کوتاه و متراکم، گلها بدون دمگل، گل آذین کروی، برگک‌های سرنیزه‌ای تا کشیده، در نیمه فوقانی پوشیده از موهای کوتاه و ظریف، برگکچه‌ها وجود ندارد. کاسه گل پوشیده از موهای سفید، ظریف و متراکم، لبهای کاسه تا قاعده منقسم گردیده و در رأس برگشت یافته‌اند و گلها (گلبرگها) صورتی رنگند

فرآوردۀ داروئی:

کتیرا به شکل نوارهای نازک پهن به طول mm10×30 و ضخامت تا mm1 می‌باشد. بر روی این نوارها کم و بیش خمیده شیارهای ظریف و برآمدگی‌های متقاطع و متحدالمرکز وجود دارد. کتیرا به رنگ سفید تا سفید مایل به زرد کمرنگ بدون بو، بدون طعم، در حرارت 50 درجه به راحتی به پودر تبدیل می‌شود و با افزودن آب به شکل ژل موسیلاژی در می‌آید .

زمان جمع‌آوری:

کتیرا در نیمه دوم تابستان از گیاه 2 ساله بهره‌برداری می‌شود . خاک اطراف یقه گیاه را تا عمق cm5 خالی می‌کنند و در قسمت بدون حفاظ توسط یک چاقوی تیز، شکاف طولی ایجاد کرده سپس بوسیلۀ یک قطعه چوب شبیه گوه با فشار شکاف باز می‌کنند تا صمغ به راحتی تراوش شود به دو صورت عمده در بازار عرضه میگردد. یک نوع کتیرای زرد است که مانند تارها و یا نوارهای پیچیده و دودی‌شکل است و دیگری کتیرای سفید است که به شکل پارچه عریضی می‌باشد و اطراف یا وسط آنها برآمده است.

دامنۀ انتشار:

 گونه‌های کتیرا در اکثر نقاط ایران بویژه از ناحیه مرکزی به طرف غرب کشور پراکنده است، علاوه بر ایران در سوریه، عراق و ناحیۀ آناتولی گسترش دارد .

مواد متشکله:

کتیرا از دو پلی‌ساکارید با سورین (Bassorin) و تراگاکانتین (Tragacanthin) تشکیل شده است. با سورین در آب متورم شده و به فرم محلول ویسکوز درمی‌آید. تراگاکانتین یک ترکیب محلول در آب است. وزن مولکولی کتیرا بالغ بر هشتصد هزار است.

کابرد های گیاه دارویی کتیرا

از این گیاه دارویی در صنایع مختلفی استفاده می شود از جمله:

صنایع غذایی:

 از کتیرا به عنوان یک عامل امولسیون کننده استفاده می شود. کتیرا از هیدروکلوئیدهای جاذب است، با افزایش گرانروی و قدرت نگهداری آب سبب افزایش پایداری امولسیونهای مورد نظر می گردد.

صنایع پزشکی:

از کتیرای نوع مرغوب در داروسازی به عنوان عامل سوسپانسیون کننده گردهای غیر محلول استفاده می شود، علاوه بر این از آن در فرآورده‌های مختلف دارویی جهت امولسیون کردن روغنها و رزینها نیز استفاده می‌ شود. صمغ کتیرا را در صنعت قرص‌سازی و حب سازی به عنوان به هم چسباننده و در صنایع آرایشی مخصوصا در لوسیونها، کرمهای دست و کرمهای بدون چربی به عنوان نرم کننده‌ و امولسیون کننده به کار می‌برند. همچنین از آن به عنوان ماده‌ی چسباننده برای دندان مصنوعی استفاده می شود. کتیرای درجه یک در صنعت پارچه‌بافی بخصوص چیت‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

طب سنتی:

در طب گذشته کتیرا جهت درمان سرفه، برطرف کردن گرفتگی و خشونت صدا توصیه شده است. علاوه بر آن مالیدن کتیرا بر روی مو مانع شقه شدن آن می‌شد. کتیرا کمی ملین و مسهل نیز می باشد.

مشخصات صمغ کتیرا

کتیرا نوعی صمغ است که از ساقه گون بدست می آید. این صمغ خود به خود و یا معمولاً بر اثر شکافی که به ساقه گون وارد می شود جاری می شود و پس از مدت کوتاهی خشک می گردد که آن را جمع آوری کرده و به دو صورت عمده در بازار عرضه می کنند. یک نوع کتیرای زرد است که مانند تارها و یا نوارهای پیچیده و دودی شکل است و دیگر کتیرای سفید است که به شکل پارچةعریضی می باشد و اطراف یا وسط آنها برآمده است.

شامپوی کتیرا

افزایش قابلیت شانه خوری در حالت خیس و خشک، کاهش الکتریسیته ساکن در مو و بدن، افزایش پوش گیسو و بهبود کیفیت کف کنندگی از دیگر خواص آن است.

شامپوی کتیرا با ایجاد یک قشر بسیار نازک، شفاف و محافظ روی فیبر مو مانع از ایجاد موخوره می شود. همچنین حاوی گلیسیرین بوده و با محافظت و رطوبت رسانی عمیق به موهای آسیب دیده، استحکام، شادابی و لطافت را به موها می بخشد.

منبع: فوجی