خواص و ویژگی های ژینکو

درخت ژینكو با نام علمی Ginkgo biloba L. از خانواده Ginkgoaceae، یكی از قدیمی‎ترین گونه‎های درختی روی زمین است. این درخت خزان كننده در بسیاری از قسمتهای معتدل دنیا به ویژه مناطق معتدله مرطوب به‌خوبی رشد می‌كند و به محدوده وسیعی از اقلیم‎ها و شرایط نامساعد مقاومت دارد. ژینكو در خاكهای عمیق با زهكش خوب و لومی شنی و حاصلخیز رشد مناسبی دارد. ژینكو به منظور استفاده از خواص دارویی بذر و به خصوص برگ پرورش می‌یابد.

اهمیت دارویی بذر و برگ

بذرهای ژینكو برای بیش از 1000 سال است كه در طب سنتی چین، به‌عنوان داروی قابض برای ریه استفاده می‌شود تا آسم و سرفه را درمان كند. همچنین آنرا تصفیه كننده خون، كمك كننده هاضمه، ضد كرم، تب بر وآنتی‌بیوتیك می‎دانند. (3). اولین كاربرد برگها در چین، در سال 1436 برای درمان بیماریهای پوست و زخمهای سر گزارش شد. عصاره برگ ژینكو، فعالیت بیولوژیكی وسیعی دارد. عصاره خالص برگ گیاه از نظر داروشناسی، دارای عمل بازكنندگی عروق شریانی و فعال كننده گردش خون در شرائین است كه خود موجب رساندن خون بیشتر به بافتها می‎شود. عصاره برگ ژینكو جریان خون را به مغز افزایش می‎دهد و در نتیجه حافظه و توانایی فكری بهبود می‎یابد. عصاره‎های استاندارد شده برای انواع بیماریها و نارسایی‎های ذهنی و فیزیكی مرتبط با سن استفاده می‎شود و در درمان آلزایمر، اسكیزوفرنی، پاركینسون، نقص حافظه مرتبط با سن (AAMI)، ناتوانی مغزی، افسردگی و اضطراب بكار می‎رود. عصاره برگ ژینكو همچنین در درمان طنین مزمن گوش یا زنگ گوش، لنگی متناوب، سرگیجه مزمن، نارسایی‎های جنسی، درد معده، بیماری‎های پوستی، ایجاد لخته در رگ و سایر اختلالات قلبی، عروقی و اعصاب مركزی مؤثر است 

روشهای ازدیاد

روشهای معمول ازدیاد این درخت از طریق بذر، پیوند و قلمه است. ازدیاد از طریق بذر در خاك سبك شنی، در شاسی سرد در پاییز و زمستان صورت می‎گیرد. ازدیاد این درخت بوسیله پیوند و كوپیوند نیز می‌تواند صورت گیرد. روش قلمه زدن برای تولید گیاهانی با جنسیت مشخص استفاده می‎شود. استفاده از هورمون IBA و سیستم مه‌پاشی، ریشه‌زایی را تسهیل می‌كند. از ریزازدیادی نیز برای تكثیر ژینكو استفاده می‌شود

پرورش ژینكو به منظور تولید بذر

مهمترین منطقه تولید بذر ژینكو در چین است. در این نهالستانها، آبیاری زیاد، كوددهی، سرزنی، حلقه برداری، هرس، بازجوان سازی درختان مسن، گرده افشانی مصنوعی، پیوند شاخه‎های گل‎دهنده نر روی درخت ماده،سبب ازدیاد بذردهی می‌شود

پرورش ژینكو به منظور تولید برگ

ژینكو به طوراختصاصی به منظور تولید برگ، برای استخراج مواد مؤثر از سال 1980 كشت می‎شود. نهالستانها برای برداشت برگ ژینكو ابتدا در فرانسه تاسیس شدند و بعد در سومتر، جنوب كارولینا كشت وسیعی انجام گرفت. در سومتر 25000 درخت درهر هكتار وجود دارد كه به فاصله 40 سانتیمتری از هم در ردیفهایی به فاصله یك متر كشت شده‎اند. برای 400 هكتار نهالستان در سومتر، این مقدار به ده میلیون درخت در هكتار می‎رسد. از سال 1990 پرورش دهندگان چینی به سرعت افزایش یافتند. وسعت كل كشت در چین در حدود 5000 هكتار است

ساختمان و الگوی نهالستانهای پرورش برگ

در مقایسه با نهالستانهای پرورش بذر تراكم در نهالستانهای پرورش برگ به طور وسیعی افزایش یافته‌است. باغهای معمولی 150 تا 670 گیاه در هكتار دارند، در حالی كه در نهالستانهای پرورش برگ از الگوی كشت متراكم استفاده می‎شود و بیش از 20000 گیاه (در كشورهای جنوبی) و یا بیش از 90000گیاه در هر هكتار (در نهالستانهای چین) وجود دارد. فاصله بین گیاهان و ردیفها 100*50 یا 50*50 سانتی متر است. درختان با اعمال هرس سنگین كوتاه نگه داشته‌می‌شوند تا برداشت مكانیزه براحتی صورت گیرد، به‌طوری كه گیاه در سال دوم بعد از كاشت، از 50 سانتیمتری بالای سطح زمین بریده می‎شود و در سال سوم، چهارم وپنجم به ترتیب از ارتفاع 70، 90 و 110 سانتیمتری قطع می‎شود. در سال ششم بعد از كاشت، گیاه از ارتفاع 10 سانتیمتری بالای سطح زمین بریده می‎شود و این سیستم هرس ادامه می‌یابد. به طوركلی، یك تولید خوب از نهالستان مناسب 3 یا 4 تن برگ خشك شده در هكتار است .

فرآوری برگ

برگهای تازه برداشت شده ژینكو، در حدود 75 درصد رطوبت دارند و با عبور از خشك كن، رطوبت برگها به12 درصد كاهش می‌یابد. روی برگهای خشك شده تحلیل شیمیایی میكروبیولوژیكی و میكروسكوپی انجام می‎شود تا حضور عناصر سنگین و آلودگی‎ها، آفلاتوكسین و سایر تركیبها ارزیابی شود. عصاره در یك فرآیند چند مرحله‌ای، استاندارد می‎شود تا از نظر غلظت به سطح مطلوبی برسد. عصاره برگ ژینكو تقریباً به نسبت67:1 -35 (67-35 كیلوگرم برگ خشك شده برای تولید یك كیلوگرم عصاره) غلیظ می‎شود. به‌طور كلی 27 مرحله استخراج و دو هفته وقت مورد نیاز است كه از 50 كیلوگرم برگ، یك كیلوگرم عصاره بدست بیاید.

فرآورده‌های ژینكو

فرآورده‎های ژینكو از برگ طبیعی ژینكو، یا از عصاره برگ آن بدست می‏آید و به شكل دارویی (قرص، كپسول و عصاره مایع)، به‌صورت انواع خوردنی‎ها و لوازم آرایشی (كرمهای پوست، شامپو و صابون) در دسترس هستند.

یک آنتی‌اکسیدان قوی

آنتی‌اکسیدان‌ها به بدن کمک می‌کنند از شر ترکیبات شیمیایی مخرب رها شود. ترکیباتی مخرب، که می‌توانند به بافت های بدن آسیب برسانند و منجر به التهاب آنها و سپس بیماری شوند. بسیاری از بیماری‌های رایج همچون سرطان و عارضه‌های قلبی از وجود همین ترکیبات شیمیایی آزاد در بدن به وجود می‌آیند.

بهبود گردش خون و حفاظت از سلول های عصبی مغز

ترپینوید موجود در ژینکو، منجر به اتساع عروق می‌شود و گردش خون را بهبود می‌بخشد. مغز به عنوان یکی از اعضای اساسی بدن از این بهبود گردش خون سود ویژه ای می‌برد و این موضوع باعث بهبود حافظه، تمرکز و سرعت یادگیری می‌شود. در واقع نتایج اثر گذاری این گیاه بر قدرت شناختی مغز در برخی از تحقیقات نشان داده شده است و در برخی دیگر به اثبات نرسیده است.

جلوگیری و یا بهبود دژنراسیون ماکولا

دژنراسیون ماکولا، بیماری است که رشد آهسته آن به شبکیه چشم آسیب می‌رساند و نهایتا به کوری می‌انجامد. در واقع یکی از دلایل اصلی کوری در جوامع غربی همین بیماری است. ژینکو با حفاظت و تقویت اعصاب چشمی و همچنین حفاظت از رگ های خونی از این بیماری پیشگیری می‌کند و یا در افراد مبتلا، سرعت پیشرفت آن را کاهش می‌دهد.

درمانی برای لنگیدن

لنگیدن پا معمولا به همراه درد شدید در آنها همراه است. به جز دلایل فیزیکی، انسداد عروق خونی و کاهش گردش خون در بافت پا نیز از عوامل درد و لنگیدن هستند. اما ژینکو، علاوه بر کاهش درد و افزایش گردش خون، به این دسته از افراد کمک می‌کند تا بتوانند مسیر بیشتری را با درد کمتری طی کنند. در واقع ژینکو، به اندازه دیگر داروها برای این بیماری مفید واقع شده است.

اثرات دیگر

مطالعات دیگر نشان می‌دهد که این گیاه در بهبود عارضه‌هایی همچون وزوز گوش، خستگی و بیماری‌های التهابی موثر واقع شده است. اما برای اثبات این موارد به تحقیقات بیشتری نیاز است.

میزان مصرف

میزان ژینکو پیشنهاد شده برای هر روز بین ۱۲۰ تا ۲۴۰ میلی‌گرم است. می‌توانید این مقدار را در طی روز تقسیم کنید و پس از ۴ تا ۶ هفته شاهد اثرات مثبت آن باشید. پس از این مدت اثر ژینکو در بهبود وضع عمومی بدن شما تاثیر گذار خواهد بود.

عوارض جانبی

از این گیاه به عنوان یک مکمل بی خطر یاد می‌شود؛ مگر در شرایط نادر که ممکن است به سبب وجود تضاد با دیگر داروها موجب بروز عوارض جانبی در بدن شود. مصرف ژینکو ممکن است منجر به بیماری های گوارشی از جمله اسهال و استفراغ شود. همچنین بروز سردرد و حالت تهوع در برخی از موارد نیز دیده شده.

این دارو ممکن است منجر به بوجود آمدن جوش و ضعف در ماهیچه‌ها نیز بشود. خونریزی یکی از عوارض جانبی خطرناک و در عین حال نادر این گیاه است. بهتر است افرادی که مشکلات خونی دارند و یا از داروهای رقیق کننده خون استفاده می‌کنند، از مصرف آن خودداری نمایند.

بیماران دیابتی نیز بهتر است تا تحت مراقبت و پزشک خودشان ژینکو را مصرف کنند. بهتر است تا برای مصرف این گیاه قبل از هر چیز، با دکتر خود نسبت به میزان و نحوه مصرف آن مشورت کنید.

منبع: مهر دارو و عصر ایران

گردآوری: مجله سلامتی عطارباشی