واریس پا،علائم و درمان آن.
واریس (اتساع عروق یا رگ‌های گشاد شده) به رگ‌های متورمی می‌گویند که از زیر پوست قابل مشاهده و همچنین قابل لمس هستند و بیشتر روی پاها دیده می‌شوند. از هر چهار نفر دست کم یک نفر به واریس مبتلا می‌شود. واریس در میان زنان شیوع بیشتری دارد و با افزایش سن احتمال ابتلا به این بیماری نیز فرونی می‌یابد. واریس علی‌رغم اثر منفی بر زیبایی پوست برای اکثر بیماران مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما در صورت بروز علائم می‌توان از عمل‌ها و روش‌های درمانی گوناگون برای تسکین علائم و بهبود ظاهری کمک گرفت.
واریس پا
واریس زمانی بروز می‌یابد که گردش خون درون رگ‌های پا به نحو مناسبی صورت نگیرد. دو نوع رگ (سیاهرگ) در پا وجود دارد: رگ‌های سطحی و رگ‌های عمقی درون عضلانی. در رگ‌های سالم گردش خون از رگ‌های سطحی به رگ‌های عمقی انجام می‌شود و خون از آنجا به قلب بازمی‌گردد. رگ‌های سطحی توسط رگ‌های پرفوراتور به رگ‌های عمقی داخل پا متصل می‌شوند.
دریچه‌های یک طرفه‌ی قرار گرفته درون تمام این رگ‌ها حرکت خون را در جهت درست تضمین می‌کند. اگر خون از یک یا چند دریچه نشت کند، ممکن است خون ترشح شده در مسیر اشتباه، یعنی از رگ‌های عمقی به سمت رگ‌های سطحی جریان یابد. حرکت به سطح به این دلیل انجام می‌شود که خون موجود در رگ‌های عمقی پا در مقایسه با رگ‌های سطحی، تحت فشار بیشتری است. در نتیجه خون به عقب و به درون رگ‌های سطحی جریان می‌یابد و آنجا انباشته می‌شود و به این ترتیب رگ‌ها متورم و برجسته می‌گردد و فرد مبتلا به واریس می‌شود.
علت ها و دلایل ابتلا به واریس
دلیل ابتلا به واریس هنوز کاملاً مشخص نشده است؛ اما عامل‌های متعدد مختلفی وجود دارد که در کنار یکدیگر احتمال بروز این بیماری را افزایش می‌دهند. افزایش فشار درون رگ‌ها و ضعیف و باریک شدن دیواره رگ‌ها از جمله این عامل‌ها محسوب می‌شود. چنین عواملی باعث می‌شود دریچه‌های رگ‌ها منبسط و جدا شود و عملکرد مناسبی نداشته باشد. پی‌آمد نقص عملکرد دریچه‌ها این است که خون نمی‌تواند به خوبی یا به آسانی رو به بالا حرکت کند و در عوض در رگ‌های سطحی دارای فشار نسبتاً پایین، جریان می‌یابد. برآیند نهایی این روند بزرگ و گشاد شدن رگ‌های سطحی و واریسی شدن آنها است.
شکی نیست که شرایط و عامل‌های زیر احتمال ابتلا به واریس را افزایش می‌دهد:
مونث بودن
بالا بودن سن (چون خاصیت ارتجاعی رگ‌ها با افزایش سن کاهش می‌یابد.)
بارداری (چون هورمون‌ها بر دیواره رگ‌ها اثر می‌گذارد و آنها را منعطف‌تر می‌سازد.)
ابتلا دیگر اعضا خانواده به واریس
اضافه وزن (وزن زیاد فشار روی رگ‌ها را افزایش می‌دهد.)
آسیب دیدگی رگ‌های پا یا لخته شدن خون در گذشته
ایستادن طولانی مدت در یک حالت ثابت، برای مثال تمام مدت روز سر پا کار کردن
اگر در دوران بارداری مبتلا به واریس شده‌اید، بهتر است بدانید که خوشبختانه واریس معمولاً ظرف ۳ تا ۱۲ ماه پس از زایمان بهتر می‌شود.
علائم و نشانه های واریس
واریس علائم متعددی دارد، هر چند برخی بیماران با هیچ گونه علامتی روبرو نمی‌شوند. در هر حال علائم متداول واریس عبارت‌اند از:
درد یا سنگینی پا
خارش یا سوزش پوست روی رگ‌ها
بی‌قراری پا
متورم شدن پا و مچ پا، به ویژه پس از ایستادن طولانی مدت
گرفتگی عضله‌ها پا که معمولاً شب هنگام رخ می‌دهد.
برآمده یا برجسته شدن رگ‌ها
تغییر رنگ و زخم شدن پوست
بزرگی رگ‌های گشاد شده همواره ارتباط مستقیم با شدت علائم ندارد.
علائم بسیاری از بیماران با بالا گذاشتن پا تسکین می‌یابد. علائم بانوان مبتلا به واریس هنگام عادت ماهانه یا در دوران بارداری تشدید می‌شود.
علائم اشاره شده گاهی در مشکلات دیگری به جز واریس ریشه دارد. بنابراین در صورت مواجهه با علائم باید به پزشک مراجعه کرد.
تشخیص واریس
پزشک پرسش‌هایی را در مورد علائم از بیمار می‌پرسد، سابقه پزشکی وی را بررسی می‌کند و سپس از بیمار می‌خواهد تا هنگام معاینه کردن بایستد.
تشخیص واریس پا معمولاً به راحتی انجام می‌شود. بااین حال پزشک به منظور تعیین موقعیت و شدت آسیب دیدگی دریچه‌ها دستور انجام اسکن اولتراسوند (سونوگرافی) می‌دهد. در این آزمایش تشخیصی از امواج صوتی برای تهیه تصاویری از رگ‌های داخل پا استفاده می‌شود. پزشک در این تصاویر می‌تواند رگ‌های عمقی را با جزییات بیشتر ببیند و ساختار و عملکرد رگ‌های گشاد شده را بررسی کند.
روش‌های درمان واریس
در ادامه روش‌های گوناگون درمان واریس را به اجمال شرح می‌دهیم. پزشک بهترین روش درمان را با توجه به شرایط خاص هر بیمار تعیین می‌کند و بیمار را از روش‌های مختلف آگاه می‌سازد تا در نهایت انتخابی آگاهانه انجام شود.
چنانچه واریس به بروز هیچ گونه ناراحتی دامن نزند، ممکن است بیمار تمایل به تحت درمان قرار گرفتن نداشته باشد. اکثر موارد واریس مشکلات مزمن و بلند مدت را در پی ندارد و خطری را برای گردش خون ایجاد نمی‌کند.
شایان ذکر است که احتمال عود واریس حتی پس از درمان وجود دارد. در صورت عود بیماری باید عمل‌های دیگری انجام شود. بنابراین پیش از اتخاذ هر گونه تصمیم باید احتمال بروز مجدد بیماری را از پزشک جویا شد.
خود درمانی
پزشک اقدام‌های خاصی را به بیمار آموزش می‌دهد تا وی بتواند با انجام آنها علائم خود را تسکین دهد. کاهش وزن و انجام فعالیت‌های جسمی ملایم تا متوسط، مانند شنا یا پیاده‌روی، مفید است. به علاوه باید از ایستادن طولانی مدت خودداری کرد، چون این کار علائم را تشدید خواهد کرد. چنانچه بیمار هنگام خوابیدن پاها را بالا بگذارد، ناراحتی‌اش کاهش خواهد یافت.
درمان‌های غیرجراحی
عمل‌های غیرجراحی متعددی برای درمان واریس وجود دارد. چنانچه واریس با عوارض همراه باشد یا ظاهری ناخوشایند به وجود آورده باشد، می‌توان از این عمل‌ها کمک گرفت. البته احتمالاً عمل‌هایی که با هدف زیبایی انجام می‌شود، تحت پوشش بیمه‌های درمانی قرار نمی‌گیرد و بیمار خود باید هزینه درمان را تقبل کند.
ابلیشن اندوترمال
در ابلیشن اندوترمال داخل رگ‌های گشاد شده و واریسی به منظور بستن آنها گرم می‌شود. پزشک برای بالا بردن دما یا از امواج رادیویی (ابلیشن رادیوفرکوئنسی) یا لیزر (ابلیشن با لیزر اندوونوس) استفاده می‌کند.
این عمل جایگزینی با تهاجم کمتر برای جراحی سنتی اتساع عروق است و به همین دلیل امروزه پزشکان معمولاً در وهله نخست به آن روی می‌آورند. این روش تحت بی‌حسی موضعی و ضمن هوشیار بودن بیمار انجام می‌شود و پزشک فقط ناحیه اطراف رگ را بی‌حس می‌کند. پزشک برش بسیار ظریفی را داخل رگ ایجاد می‌کند و لوله بسیار باریکی به نام کاتتر را درون رگ قرار می‌دهد. سپس دستگاهی برای ایجاد گرما سر لوله گذاشته می‌شود و رگ بسته می‌شود. بیمار پس از پایان عمل معمولاً می‌تواند سر پا بایستد و ترخیص شود.
مانند تمام روش‌های دیگر در صورت عود واریس درمان باید تکرار شود. در هر حال همواره باید از پزشک خواست تا مزایا و معایب روش درمان انتخابی را توضیح دهد.
اسکلروتراپی با فوم
پزشک در صورت مناسب نبودن عمل اندوترمال بهره‌گیری از روش اسکلروتراپی با فوم را پیشنهاد می‌دهد. در این روش فوم مخصوصی داخل رگ‌های گشاد شده تزریق می‌شود. مواد شیمیایی موجود در فوم پوشش داخلی رگ‌ها را ملتهب می‌کند و منجر به بسته شدن آنها می‌شود.
اسکلروتراپی با فوم می‌تواند واریس را درمان کند، البته باید دو یا سه جلسه درمان انجام شود. اسکلروتراپی نیز مانند ابلیشن اندوترمال نسبت به جراحی تهاجم کمتری دارد و تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. بااین حال احتمال عود واریس پس از اتمام درمان وجود دارد و در نتیجه درمان باید تکرار شود.
جراحی
اگر عمل‌های غیرجراحی کارآمد یا مناسب نباشد، پزشک به اجبار به عمل جراحی روی می‌آورد. جراح در این عمل رگ‌های سطحی درگیر بیماری را خارج می‌کند. رگ‌های عمقی پا وظیفه رگ‌های آسیب دیده را به عهده می‌گیرد تا اختلالی در جریان خون به وجود نیاید.
انعقاد و بریدن رگ متداول‌ترین تکنیک برای جراحی واریس محسوب می‌شود که معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. جراح در این عمل رگ‌های آسیب دیده را می‌بندد تا خون دیگر در آنها جریان نداشته باشد و سپس آن را با سیم بلندی خارج می‌کند. عمل دیگری به نام فبلکتومی را نیز می‌توان برای بیرون آوردن رگ‌های سطحی کوچکتر زیر پوست انجام داد. جراح در این عمل برش‌های کوچکی را روی پا ایجاد می‌کند و با استفاده از قلاب‌های مخصوص از راه این برش‌ها رگ‌های گشاد شده را بیرون می‌آورد.
بیمار معمولاً همان روز عمل ترخیص می‌شود، البته گاهی لازم است یک شب در بیمارستان تحت نظر باشد. احساس درد و ناراحتی در پا تا دو هفته پس از جراحی دور از انتظار نیست و بیمار باید یک تا سه هفته مرخصی بگیرد. پزشک توصیه‌های لازم را با توجه به شرایط خاص هر بیمار ارائه می‌دهد تا دوران بهبود به خوبی سپری شود.
اگرچه بسیاری از بیماران پس از جراحی نیاز به درمان دیگری ندارند، ممکن است رگ‌های گشاد شده جدیدی ایجاد شود.
جوراب مخصوص واریس
پزشک در صورت تاثیرگذار نبودن درمان‌های فوق یا عدم تمایل بیمار به انجام آنها استفاده از جوراب‌های مخصوص واریس یا جوراب‌های فشاری را پیشنهاد می‌دهد. البته این جوراب‌ها پس از عمل یا جراحی و همچنین در دوران بارداری نیز به کار برده می‌شوند. این جوراب‌ها ورم و درد پاها را کاهش می‌دهد، بااین حال پزشکان هنوز اطمینان ندارند که آیا پوشیدن آنها از تشدید واریس جلوگیری می‌کند یا این که رگ‌های واریسی بیشتری ایجاد می‌شود.
عوارض واریس
واریس به مرور زمان، البته به آهستگی و طی چند سال، تشدید می‌شود. عوارض واریس شامل موارد زیر می‌شود:
- ترومبوفلبیت: رگ‌های سطحی به دلیل لخته شدن خون در رگ قرمز و دردناک می‌شود.
- خونریزی: رگ‌های گشاد شده در صورت بریدگی یا وارد شدن ضربه به پا خونریزی می‌کند. خونریزی را می‌توان با فشار دادن محکم متوقف ساخت، البته در صورت تکرار خونریزی باید برای درمان به پزشک مراجعه کرد.
- تغییر پوست: تغییرهای پوستی ناشی از فشار بالای رگ‌ها معمولاً در پایین پا و مچ پا دیده می‌شود. پوست قهوه‌ای یا بنفش رنگ می‌شود و بیمار با اگزمای واریسی مواجه می‌شود. این تغییرهای پوستی، به ویژه در صورت وارد شدن صدمه، به برآمده و زخم شدن پوست منجر می‌شود.
- ترومبوز سیاهرگی عمقی (DVT): این عارضه گاهی پس از درمان واریس رخ می‌دهد. عضله ساق پا ورم می‌کند و دردناک می‌گردد. در صورت رویارویی با این مشکل باید بی‌درنگ به پزشک مراجعه کرد.
پیشگیری از واریس
اگرچه به لحاظ علمی سودمندی هیچ روشی برای پیشگیری از واریس به اثبات نرسیده است، اما رعایت نکته‌های زیر می‌تواند مفید باشد.
- خودداری از ایستادن یا نشستن طولانی مدت
- ورزش منظم به ویژه پیاده‌روی
- حفظ تناسب اندام و نداشتن اضافه وزن
- هر از چند گاه پا را بالا گذاشتن
منبع: سایت دکتر محرابیان
